BASZTA PROCHOWA

2019. widok Baszty Prochowej od strony północnej Z dawnych średniowiecznych fortyfikacji obronnych Starego Miasta Braniewa do czasów współczesnych pozostała znaczna część murów obronnych oraz kilka zachowanych budowli, z których jedną jest Baszta Prochowa. Znajduje się ona w północnej części zewnętrznej linii dawnych murów obronnych na terenie dzisiejszego Amfiteatru Miejskiego i obecnie mieści się w niej mini-muzeum prowadzone przez Janusza Moskala.

 

 

Plan fragmentu fortyfikacji miejskich pochodzący z pracy Augustina Lutterberga. Widoczna zewnętrzna linia murów obronnych z Basztą Prochową (w północnej części) i basztą bezimienną w narożniku północno-zachodnim). Wewnętrzna linia w północnej części pokrywa się z budynkiem Hosianum, gdyż przy budowie mur obronny wykorzystano jako fundament. W jej północno-zachodnim narożniku znajduje się Wieża Klesza (zachowana do dziś). Ponadto widoczny kościół p.w. N.M. Panny rozebrany w 1809 r.  Zbudowana w ramach modernizacji systemu obronnego miasta zewnętrzna linia murów obronnych Starego Miasta została ukończona do 1434 r. i zaczynała swój bieg od Wieży Młyna Kieratowego w południowej części murów, biegła po stronie zachodniej i północnej, aż do Bramy Gwoździarzy (dzisiejsza ul. Wodna). Linia ta zbudowana kilka metrów przed wewnętrznym murem obronnym, który istniał od początku XIV w. - dodatkowo umacniała miasto tam, gdzie tego najbardziej potrzebowało i była wynikiem różnych wcześniejszych doświadczeń. Była to niska kurtyna z 6 basztami i umocnieniami bram w postaci gardzieli mostowych. Większość z baszt była bezimienna, pierwsza stała w narożniku północno-zachodnim tuż przed Wieżą Kleszą, następną była Baszta Prochowa, z kolei 3 następne po stronie północnej i jedna od południa były bezimienne. Jednym z tych obiektów była Baszta Prochowa (Pulverturm) stojąca przed fosą w północnej linii murów. Znajdowała się ona pomiędzy basztą bezimienną w narożniku północno-zachodnim, a Bramą Mniszą, która stała w linii murów na obecnej ulicy Kromera. W wewnętrznej linii murów za Basztą Prochową stały obiekty należące do klasztoru franciszkanów z Wieżą Kleszą w narożniku północno-zachodnim, które od 1565 r. przejęte zostały przez jezuitów oraz tzw. domy jezuickie z Kamiennym Domem (Steinhaus).

fragment planu Pawła Stertzla z 1635 r., na którym widoczna jest niewielka, bo dwukondygnacyjna Baszta Prochowa z wejściem od strony południowej. Ponadto widoczne liczne obiekty, w tym zachowane do dziś Wieża Klesza, Baszta Prochowa i bezimienna baszta okrągła. Pozostałe obiekty jak kościół N.M. Panny, Brama Mnisza, Ratusz, Kamienny Dom i klasztor franciszkański już dawno zniknęły z krajobrazu miasta.Baszta Prochowa (niem. Pulverturm) zbudowana została na początku XV w. Miała kształt podkowy, czy inaczej półcylindryczny i przecinała zewnętrzny mur miejski wystając z niego w kierunku fosy. Pierwotnie i aż do 1945 r. miała dwie kondygnacje i piwnicę. Na tych kondygnacjach od strony fosy zachowany jest wątek gotycki i wendyjski (wzór z czarnymi, specjalnie wypalanymi cegłami). Całość wykonana została z cegły gotyckiej (30x15x8,5 cm). Fundamenty oraz częściowo ściany piwnic wykonane są z kamienia polnego na zaprawie wapiennej. Baszta miała spiczasty dach stożkowy o wysokości 4 m. Podłoga piwnicy znajdowała się 5,60 m poniżej skarpy znajdującej się naprzeciw, czyli dawniejszego Reiferbahn, natomiast dach wystawał 5,40 m nad ten teren. Piwnicę od parteru oddzielało sklepienie kuliste. Baszta miała 5 otworów strzelniczych o wymiarach 0,9 m wysokości i 0,6 m szerokości oraz drzwi po lewej stronie o wymiarach 2,48 m wysokości i 0,9 m szerokości. Były głęboko wmurowane na na 0,6 m. Drugie wejście znajdowało się po stronie południowej po prawej stronie baszty.

Baszta Prochowa na przedwojennej fotografii. W tle doskonale widoczny Kamienny Dom, a po prawej część Gimnazjum. Zapewne początkowo baszta pełniła funkcję typowo obronną, ale wraz z pojawieniem się artylerii i broni palnej zgodnie z nazwą przyjęła rolę magazynu prochu dla miasta. Niestety niewiele wiadomo na ten temat, poza tym, że miasto posiadało określoną ilość armat i broni palnej, do której należało przechowywać odpowiednią ilość prochu. Miało to zapewne miejsce już pod koniec XV w. albo na początku XVI w. Jednak takie przykłady znane są głównie z wieku XVII. W 1626 r. miasto zakupiło proch do armat i muszkietów w ramach przygotowania do szwedzkiej inwazji. W dniu 11.03.1636 r. król Polski Władysław IV Waza przekazał miastu 6 armat z zapasem lontów i prochu w zamian za te utracone na rzecz Szwedów. Z kolei w 1656 r. brandenburczycy wywieźli z miasta 17 armat i prawie 4 tys. kul, a więc i zapewne proch do nich. Baszta pod koniec XVIII w. zaczęła pełnić rolę lodowni. Po kasacie zakonu jezuitów już w XVIII w. przeszła w ręce prywatne, a później została włączona w skład Gimnazjum. Najprawdopodobniej właśnie zmiana własności uchroniła Basztę Prochową przed rozbiórką jaka na początku XIX w. spotkała liczne obiekty obronne dawnego Braniewa. Została poważnie zniszczona dopiero w wyniku radzieckich bombardowań w lutym-marcu 1945 r. Następnie po długim, blisko 30-letnim niszczeniu została odbudowana w 1975 r. przez braniewskich myśliwych. To wówczas została podwyższona o drugie piętro i otrzymała całkowicie nowy dach półcylindryczny, dwuspadowy. Od 1978 r. stała się siedzibą koła łowieckiego „Mewa”. W 1992 r. została w niej otwarta restauracja „Baszta”, a od 2000 mini-muzeum. Jest jednym z kilku zachowanych średniowiecznych obiektów obronnych dawnego Braniewa i ozdobą Amfiteatru Miejskiego. W 2011 r. w ramach rewitalizacji Amfiteatru został wyremontowana. 

Baszta Prochowa w scenerii zimowej na przedwojennej fotografii. Wówczas była jak przed wiekami dwukondygnacyjna. Z tyłu widoczny budynek Gimnazjum oraz z prawej strony budynek gospodarczy Kamiennego Domu. Widoczne też zagospodarowanie dawnej fosy przed Basztą, gdzie wówczas znajdowały się ogródki mieszkańców. Baszta Prochowa była jednym z najważniejszych obiektów w północnej części murów obronnych. Niestety brak jest źródłowych dowodów na szczególną przydatność Baszty Prochowej podczas działań militarnych, ale na pewno odgrywała ważną rolę podczas różnych konfliktów. Pierwszy poważny sprawdzian braniewskich obwarowań miał miejsce podczas wojny trzynastoletniej, gdy miasto oblegali w 1455 r. Krzyżacy, a następnie w 1462 r. Polacy. Kolejne oblężenie miało miejsce w 1478 r. podczas kolejnej wojny polsko-krzyżackiej, czyli tzw. wojny kleszej. Braniewo przez miesiąc było oblegane przez wojsko polskie pod dowództwem Jana Białego. Najpoważniejszy sprawdzian dla miejskich fortyfikacji miał miejsce w 1520 r. podczas wojny pruskiej, gdy miasto zostało zajęte podstępem przez wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna. Stare Miasto zostało umocnione przez krzyżackiego dowódcę Fryderyka von Heydecka, który ściągnął dodatkowe oddziały i znaczną liczbę dział i prochu. Zapewne część z nich trafiła do Baszty, która być może wówczas zaczęła pełnić rolę prochowni. W lipcu 1520 r. pod Braniewo dotarło 8-tysięczne wojsko polskie pod dowództwem hetmana Mikołaja Firleja, rozpoczynając 3-miesięczne oblężenie. Polacy usypali szańce ziemne wokół miasta i w dniu 10.07.1520 r. podjęli bombardowanie, ale na szczęście nie dysponowali ciężką artylerią. Załoga braniewska odpowiedziała ogniem w dniu 12.07.1520 rozpoczynając bardzo skuteczny ostrzał polskich pozycji, który zmusił do milczenia działa polskie ustawione na szańcach. Odtąd oblężenie polegało na wzajemnym ostrzeliwaniu i wypadach krzyżackiej załogi. Wojsko polskie wycofało się do dnia 1.10.1520 r.

połowa planu Stertzla z 1635 r. Prospekt miasta wykonany został na zamówienie szwedzkich okupantów, a matrycę miedziana odkupiły władze miasta. Matryca przez setki lat przechowywana była w archiwum miejskim w ratuszu, a następnie w muzeum. Oryginalna matryca zaginęła po 1945 r. a istniejące odbitki są skarbnicą wiedzy o architekturze miasta w XVII wieku. fragment niezbyt rzetelnego pochodzącego z 1684 r. prospektu Braniewa autorstwa Krzysztofa Hartknocha. Rysunek ten mimo rażących nieścisłości ma jednak dużą zaletę estetyczną ukazując miasto od południa. W linii murów od lewej: Brama Mnisza, Baszta Prochowa i bezimienna baszta narożna Pierwszy widok baszty pochodzi ze znanego planu Pawła Stertzla z 1635 r., a kolejny z pochodzącej z 1684 r. panoramy Krzysztofa Hartknocha. Jej militarne znaczenie zmalało wraz spadkiem znaczenia średniowiecznych fortyfikacji obronnych, co wynikało z rozwoju techniki wojennej. Nie mniej podczas szwedzkiej okupacji w latach 1633-1635 wokół Braniewa powstały potężne umocnienia ziemne wybudowane przez Szwedów rękami mieszkańców Braniewa. Jeden z takich obiektów powstał przed Bramą Mniszą, czyli również naprzeciw Baszty Prochowej i było to dzieło obronne o nazwie Au der Referbahn. Obiekt miał kształt „jaskółczego ogona”, wyposażony był w palisadę, suchą fosę i 2 działa. Nie ulega wątpliwości, że zachodnia ściana szańca Au der Referbahn podczas ewentualnego ataku, byłaby osłaniana ze strzelnic znajdujących się w Baszcie Prochowej.

Grafika przedstawiająca zachowane do dzisiaj fragmenty dawnych fortyfikacji miejskich, od prawej Wieża Klesza, narożna baszta bezimienna i Baszta Prochowa we współczesnej „aranżacji”.Przedwojenny widok na Basztę Prochową Kilkadziesiąt metrów na zachód od Baszty Prochowej w północno-zachodnim narożniku zewnętrznej linii miejskich murów obronnych zachowała się bezimienna okrągła baszta obronna. Zbudowana stylu gotyckim na pewno w I połowie XV w. Baszta miała za zadanie obronę zewnętrznego muru obronnego, gdy wróg znajdował się bezpośrednio przy niej. Co prawda na przełomie XIX/XX w. widoczne były tylko jej szczątki, jednak podobnie jak stojąca w pobliżu Baszta Prochowa została odbudowana w latach 70-tych. Obecnie baszta jest zasypana, jednak pierwotnie jej piwnica sięgała do głębokości fosy miejskiej. Baszta miała średnicę 7,50 m, a ściany na wysokości piwnicy miały grubość 1,90 m i znajdowały się w nich 4 duże okna strzelnicze o wymiarach 0,60x0,90 m, których na zewnątrz znajdowały się na wysokości ok. 2 m nad poziomem fosy, a urządzenia zamykające okna były rozpoznawalne jeszcze na początku XX w. Baszta jest obecnie zasypana i zadaszona podobnie jak w przeszłości dachem stożkowym, a jej ściany zewnętrzne zostały odnowione wraz całym odcinkiem muru miejskiego podczas remontu Amfiteatru Miejskiego w 2011 r.

kilkadziesiąt metrów na wschód od Baszty Prochowej na osi dzisiejszej ulicy Kromera znajdowała się Brama Mnisza. fragment niemieckiego rysunku ze strony Braunsberg – Braniewo w opisach i fotografii. Z kolei kilkadziesiąt metrów na wschód od Baszty Prochowej znajdowała się Brama Mnisza (Münchtor), której nazwa wywodzi się od pobliskiego klasztoru franciszkanów, a pierwszy raz wymieniona została w 1504 r. Znajdowała się ona na obecnej ulicy Kromera (dawniej Münchgasse). Na planie Stertzla z 1635 r. jest to niski, kwadratowy budynek o wysokości 1 piętra, jednak prawdopodobnie wcześniej była tam wieża, która została rozebrana. Z kolei na planie Hartknocha Brama Mnisza ma dach dwuspadowy, a wiele wskazuje że ostatecznie została rozebrana w 1720 r. Pierwotnie przed bramą przez fosę prowadził most drewniany, który w 1613 r. był zwodzony, ale w 1763 r. poprowadzono boczne mury z łukowym sklepieniem nad wjazdem (wschodnia część tego muru właśnie została wyremontowana). Ówczesna ulica Mnisza była terenem handlowym i znajdowały się tam liczne budy kramarskie na długości ok. 145 m, ale ciągnęły się również wzdłuż muru w dawnej fosie. Jeszcze w 1787 r. wspomina się o wrotach na teren bud kramarskich, lecz później Brama Mnisza straciła rolę bramy miejskiej, gdyż ograniczony był ruch właśnie ze względu na liczne stoiska. Po prawej stronie ulicy Mniszej były kamienice, a później poczta, a po lewej domy jezuickie z Kamiennym Domem. Brama została całkowicie zlikwidowana wraz z poszerzeniem ulicy podczas budowy poczty.

Baszta Prochowa na przedwojennej fotografii. W tle Kamienny Dom i budynek Gimnazjum. W fosie przed basztą budynki gospodarcze mieszkańców oraz bujnie rosnące drzewa. Dziś jest tu Amfiteatr Miejski.  Akta miejskie kilkukrotnie wspominały o remontach Baszty Prochowej wymieniając „grotę” (Höhle) oraz wspominając o ujściu rurociągu. Był to odpływ wody ze studni znajdującej się na terenie klasztoru jezuitów, z której podobnie jak w pobliżu Bramy Kotlarskiej i Bramy Młyńskiej nadmiar tłoczonej z Czerwonego Rowu wody odprowadzany był na zewnątrz murów, w tym wypadku do fosy, co zapewne w pewien sposób „odświeżało” stojącą wodę. W XIX w. zrezygnowano z tej zasilanej wodociągiem studni (prawdopodobnie przyczyniła się do zawilgocenia fundamentów kościoła N.M. Panny) i wykopano całkowicie nową.

Przedwojenna pocztówka z widokiem na Królewskie Gimnazjum od strony dawnej fosy. Po prawej stronie od Wieży Kleszej kościół gimnazjalny rozebrany po II wojnie światowej. Widać fatalny stan murów miejskich ze zdewastowana okrągłą basztą bezimienną. Po lewej stronie widoczna Baszta Prochowa.  Pierwsza znana przebudowa Baszty Prochowej miała miejsce w 1788 r. i to wówczas po raz pierwszy urządzono w niej lodownię, zewnętrzny kształt pozostał bez zmian, ale pogłębiono piwnicę o 0,93 m. Podczas remontu zostało naprawione i podwyższone drugie wejście od strony południowej. Dodano też 6 stopni, nad którymi wybudowano osłaniający je ganek, pokryty sklepieniem i dachem. Koszt tej przebudowy wyniósł 200 talarów, 4 srebrne grosze i 9 feningów. Powstanie lodowni wiązało się z potrzebą zgromadzenia lodu na cele wojska pruskiego, które udawało się na jesienny przegląd do Heiligenbeil. Dodać tu należy, że wówczas w Braniewie stacjonował pułk piechoty nr 53 (Infanterie-Regiment Nr. 53) pod dowództwem gen. mjr Franza Andreasa von Favrat de Berney (1730-1804). Okazuje się jednak, że lód nie utrzymywał się w piwnicy baszty, nawet wtedy, gdy ściany w celu wzmocnienia izolacji termicznej pokryto trzciną.

Przedwojenna pocztówka z widokiem na dawną fosę oraz Gimnazjum i Seminarium Papieskie. U dołu po lewej stronie Baszta Prochowa wśród zarośli, dalej w linii muru budynek gospodarczy.Widok z dołu dawnej fosy w kierunku na Gimnazjum. Wśród zarośli na tle Kamiennego Domu widoczna Baszta Prochowa.Pocztówka z lat 1935-1940 przedstawiająca pomnik poświęcony Braniewianom poległym w Wielkiej Wojnie 1914-1918. Na tle Hosianum, wówczas Gimnazjum oraz Kamiennego Domu widoczna Baszta Prochowa. Pomnik odsłonięto w 1933 r. Został rozebrany po wojnie.Baszta Prochowa na przedwojennej fotografii widoczna od strony obecnej korony Amfiteatru. W dawnej fosie znajdowały się ogródki mieszkańców. W tle budynek dawnego Hosianum, wówczas Gimnazjum, prawdopodobnie w czasie jakiegoś remontu (rusztowania).kolejna pocztówka z widokiem na Hosianum, w gęstych zaroślach ledwie widoczny dach Baszty Prochowej Przedwojenna pocztówka z widokiem na Basztę Prochową od strony dawnej fosy. W tle Kamienny Dom i fragment Gimnazjum.  

  

Baszta Prochowa na przedwojennej fotografii widoczna od strony dawnej fosy, w której wówczas znajdowały się ogródki mieszkańców. W tle budynek dawnego Hosianum, wówczas Gimnazjum.  Obiekty znajdujące się na wschód od Baszty Prochowej na przedwojennym zdjęciu. Widoczny Kamienny Dom oraz należący do tej posesji budynek gospodarczy. U dołu w dawnej fosie najprawdopodobniej altanki ogrodowe należące do mieszkańców. makieta Braniewa pochodząca z 1934 r. a niej po prawej stronie widoczna Baszta Prochowa Na przełomie XVIII/XIX w. dzierżawcą Baszty Prochowej jest braniewski kupiec Johann August Oestreich (1750-1833) o czym wspominają akta miejskie. Baszta wraz z przyległym za nią placem z tyłu Gimnazjum i za Kamiennym Domem, za 148 talarów została przez niego nabyta. Chodzi dokładnie o plac pomiędzy Hosianum i seminarium papieskim a murem miejskim o powierzchni 56,5 pręta kwadratowego (ok. 780 m²), za co płacił rocznie czynsz w wysokości 1 talara pod warunkiem właściwego zagospodarowania terenu. Pierwszy raz wymieniono Oestreicha jako dzierżawcę Baszty Prochowej podczas sporu magistratu Braniewa z urzędnikiem akcyzowym Gesecusem w 1796r. Urzędnik ten polecił rozbiórkę muru pomiędzy strzelnicą i fosą, a Magistrat zaskarżył decyzję do Kamery wojny i domen (Kriegs- und Domänenkammer) Prus Wsch. udowadniając komunalną własność murów i wież miejskich, przy czym wymieniając Basztę Prochową jako wynajętą przez kupca Oestreicha. Kolejny raz jego dzierżawa wymieniona zostaje w 1803 r. i trwa zapewne do 1828 r., kiedy nastąpiła zmiana właściciela. Wzrastał też czynsz, który w 1825 r. wynosił już 25 talarów. W 1828 r. Baszta przeszła na własność braniewskiego Gimnazjum funkcjonującego w obiektach dawnego jezuickiego Hosianum, lecz nie wiadomo jakie miała przeznaczenie w latach 1828-1945. W 1906 r. wybudowano przy niej niewielki budynek gospodarczy, a w 1907 r. od strony wschodniej budynek gospodarczy Kamiennego Domu. Po osuszeniu fosy przed Basztą znajdowały się ogrody okolicznych mieszkańców i taki stan trwał do początku XX w. Zupełnie nowe zagospodarowanie dawnej fosy nastąpiło w 1933 r. gdy w okolicy wybudowano pomnik poświęcony Braniewianom poległym podczas Wielkiej Wojny 1914-1918. Wówczas zlikwidowano ogródki i uporządkowano przyległy teren pod bardziej reprezentacyjne cele. Obiekt jak wiele innych w mieście stał się ofiarą radzieckich bombardowań w lutym i marcu 1945 r. i prawdopodobnie jak przyległe Hosianum został trafiony i uszkodzony, ale na pewno przetrwał dach baszty. 


Zrujnowana Baszta Prochowa w latach 50-tych XX w. W tym okresie utraciła dach. Z prawej strony widać fragment zniszczonego budynku Gimnazjum.Widok od strony dzisiejszego Amfiteatru Miejskiego w latach 50-tych XX w. Widoczne od lewej zniszczone Baszta Prochowa i bezimienna, w tle Kamienny Dom, Gimnazjum z Wieżą Kleszą oraz fragment kościoła gimnazjalnego zbudowanego w latach 60-tych XIX w. Zwracają uwagę nie istniejące obecnie otwory w baszcie bezimiennej i murze obronnym z prawej stronie.Początek lat 70-tych XX w. Odbudowany budynek dawnego Hosianum-Gimnazjum wraz z Wieżą Kleszą, w którym otwarto Zespół Szkół Zawodowych. Teren fosy został już zagospodarowany pod obecny Amfiteatr. Zwraca uwagę fatalny stan muru miejskiego i Baszty Prochowej. Połowa lat 70-tych XX w. Przed Amfiteatrem Miejskim trwa odbudowa zewnętrznego muru obronnego, a być może początek odbudowy Baszty Prochowej. W tle widoczne bloki na Placu Strażackim i kościół św. AntoniegoPoczątek lat 70-tych XX w. Widok od strony wybudowanego w czynie społecznym Amfiteatru MiejskiegoWidok na Basztę Prochową podczas budowy dzisiejszego Amfiteatru Miejskiego na początku lat 70-tych XX w. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii.

 

 Baszta Prochowa ok. 1945 r. Widać zachowany, ale uszkodzony dach oraz fragment ruin dawnego Gimnazjum (obecnie ZSZ Braniewo)1966 r. widok na Basztę Prochową od zachodniej strony dzisiejszego Amfiteatru Miejskiego. Jak widać teren służył do wypasania owiec. Zdj. Krzysztof Degórski.1966 r. Baszta Prochowa od strony północno-wschodniej. Przed ściana północną znajduje się budynek Hosianum, czyli dzisiejsze ZSZ. Zdj. Krzysztof Degórski.szkic z 1966 r. z rzutem poziomym ówczesnej Baszty Prochowej, która miał 6 m wysokości W latach 1945-1975 baszta była zrujnowana, rozebrano dach, miała zdewastowaną konstrukcję aż do fundamentów i po prostu „straszyła” niszczejąc od warunków atmosferycznych i wandalizmu. W dniu 19.12.1957 r. pod nr B/49 został wpisana do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków. W 1966 r. według konserwatora zabytków była to zabezpieczona budowla o wysokości 6 m i kubaturze 408 m³. Do początku lat 70-tych w Braniewie nie było zainteresowania odbudową zabytków i nic w tym dziwnego, gdyż w zniszczonym w 85% mieście było wiele innych pilnych potrzeb. Jednak właśnie początek lat 70-tych przyniósł istotną zmianę podejścia władz do historii i to wówczas wyremontowane zostały mury obronne, w ramach odbudowy szkoły Wieża Klesza, czy Wieża Młyna Kieratowego przez harcerzy.

 

 

ok. 1978 r. Trwa odbudowa Baszty Prochowej przez braniewskich myśliwych z Koła Mewa. Dobudowano III kondygnację z murem o znacznie mniejszej grubości oraz dodano nowy dach w innym niż pierwotnie kształcie. Prace te na zawsze zmieniły wygląd Baszty Prochowej, ale dzięki nim obiekt został uratowany. 1980 r. Baszta Prochowa w trakcie odbudowy. Powstała nowa kondygnacja oraz dach w trakcie pokrywania dachówką. Również Baszta Prochowa znalazła swoich „zbawców”, a byli nimi braniewscy myśliwi z Klubu Łowczego „Mewa”. Wiosną 1975 r. na zebraniu Koła z propozycją odbudowy baszty wystąpili Andrzej Goerick i Janusz Solanowski, co miało nastąpić siłami własnymi myśliwych, ale przy wsparciu władz miasta. Jak wszystko w ówczesnych warunkach inicjatywa uzyskała poparcie miejskich władz politycznych i administracyjnych. Myśliwi przystąpili do odbudowy baszty, a wymagało to dużego nakładów sił i środków własnych oraz osobistej pracy fizycznej myśliwych, z których największy wysiłek włożyli Andrzej Goerick i Ryszard Włodarczyk. W ramach odbudowy uzupełniono braki w murach, zabudowano część otworów drzwiowych oraz podwyższono Basztę o jedną kondygnację z 6 oknami, co na pewno wymagało zgody konserwatora zabytków, ale zapewniało odpowiednią ilość pomieszczeń. Wykonano nową więźbę dachową, którą pokryto dachówkami typu mniszka. Wraz z nowym dachem dodatkowo wykonano ganek od strony południowej. Strop piwnicy jest ceglany, natomiast wykonano nowe drewniane stropy między kondygnacjami. Schody do piwnicy pozostały ceramiczne, natomiast wykonano nowe drewniane schody wewnętrzne przy ścianie południowej oraz zewnętrzne z poziomu nawierzchni amfiteatru do drzwi po stronie wschodniej. Doprowadzono też energię elektryczną, wodę i kanalizację oraz elektryczne ogrzewanie przyścienne. W piwnicy od strony południowej, jednak za obrębem baszty powstało WC, a na drugim piętrze kominek. W 1978 r. Baszta została oddana do użytku. Dokładnie w dniu 5.11.1978 r. na Nadzwyczajnym Walnym Zgromadzeniu Członków Koła Łowieckiego „Mewa”, w którym uczestniczyły władze polityczne i administracyjne Braniewa oraz władze łowieckie z Elbląga, wszyscy członkowie Koła uroczyście podpisali akt przejęcia baszty na siedzibę Koła. Przez kilkanaście lat sale zapełniły się myśliwskimi trofeami oraz ilustracjami dokumentującymi dorobek Koła. Odbywały się tam też Walne Zebrania i różnego rodzaju spotkania. Ponadto za zgodą myśliwych w latach 80-tych odbywały się w baszcie zbiórki kilku drużyn harcerskich.

 

początek lat 70-tych XX w. trwa budowa amfiteatru, w tle zrujnowane mury obronne, bezimienna baszta narożna i Baszta Prochowa. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografiiLata 80-te XX w. Fragment Amfiteatru oraz Wieża Klesza i Baszta Prochowa, wówczas jako siedziba Koła Łowieckiego MEWALata 90-te XX w. Fragment Amfiteatru oraz Wieża Klesza i Baszta Prochowalata 80-te XX w. widok na AmfiteatrOk. 1980 r. Baszta Prochowa widziana od strony północnej na tle budynku dzisiejszego ZSZ. Baszta otrzymała kolejną kondygnację i dach o zupełnie innym kształcie.    lata 80-te XX w. amfiteatr w scenerii zimowej. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii

 

 

 

Amfiteatr i Baszta Prochowa w trakcie tzw. Piwowarów. Lata 90-te XX w. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii. Amfiteatr i Baszta Prochowa w trakcie tzw. Piwowarów. Lata 90-te XX w.

zdjęcie zrobione podczas III Piwowarów Braniewskich w dniach 24-25.05.1980 r. Widoczne poziom piwnicy i parteru Baszty Prochowej. Wówczas należała do Koła Łowieckiego Mewa. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografiilata 80-te XX w. jedna z imprez na amfiteatrze miejskim lata 90-te XX w. kolejne zdjęcie z piwowarów w Braniewie. Za parasolem EB widoczna Baszta Prochowa. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii

 

  

Baszta Prochowa jako Restauracja BASZTA w połowie lat 90-tych XX w. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii. Wraz ze zmianami ustrojowymi w Polsce nastąpiła też zmiana własności baszty, którą z dniem 31.12.1991 r. Wojewoda Elbląski przekazał miastu. Stan taki istnieje do dnia dzisiejszego. Od 1992 r. w baszcie powstała restauracja „Baszta” założona przez znaną braniewską restauratorkę Justynę Goerick-Ostrowską i ten popularny lokal funkcjonował co najmniej do 1997 r. Około 2000 r. baszta została przekazana przez ówczesnego burmistrza Andrzeja Skurzyńskiego braniewskim poszukiwaczom na czele z Januszem Moskalem Gumakiem. Dziś jest tam siedziba powstałego w 2016 r. Stowarzyszenia Poszukiwawczo-Historycznego Batory. Pasjonaci historii zgromadzili w nim ogromne ilości z mozołem wydobytych z ziemi pamiątek historycznych. Obecne wymiary baszty są następujące: powierzchnia zabudowy – 47,3 m², kubatura 520,3 m², powierzchnia piwnicy – 19,28 m², parteru – 16,7 m², I piętra – 18,63 m² i II piętra – 32,13 m². Łącznie powierzchnia wynosi 86,74 m².

 

Baszta Prochowa na zdjęciu z 2009 r.Baszta Prochowa na zdjęciu z 2010 r. autorstwa J. Jakutowicz.Baszta Prochowa na zdjęciu z 2012 r. autorstwa J. Jakutowicz.Baszta Prochowa wg błędnego opisu na stronie Architektura średniowieczna i starożytności- półcylindryczna baszta zewnętrznego pierścienia murów obronnych, fot J.Michalew. widok z lotu ptaka na Braniewo. Wśród obiektów doskonale widoczna Baszta Prochowa, będąca atrakcją Amfiteatru Miejskiegozdjęcie zrobione z gmachu Sądu Rejonowego w Braniewie

Tu trzeba dodać, że nazwa Baszta Prochowa jest w różnych publikacjach często mylona. Najczęściej nazwę tą przypisuje się okrągłej baszcie bezimiennej znajdującej się w narożniku północno-zachodnim murów obronnym, ale również Wieży Młyna Kieratowego. Nie ulega jednak wątpliwości, że jest to prawidłowa nazwa omawianego tu obiektu obronnego. Baszta Prochowa jest obiektem o wartości bezcennej i podobnie jak mury obronne oraz inne wieże i baszty zaliczana jest do II grupy zabytków.

 

rzut piwnicy z opracowania z 1994 r. sporządzonego przez K. Marciniak. Jak widać WC znalazło się poza obrysem Baszty w stronę budynku ZSZrzut parteru z opracowania z 1994 r. sporządzonego przez K. Marciniak.rzut I piętra z opracowania z 1994 r. sporządzonego przez K. Marciniak.rzut II piętra z opracowania z 1994 r. sporządzonego przez K. Marciniak. Piętro dobudowano w latach 1975-1978 zmieniając całkowicie pierwotny wygląd Baszty Prochowej2019. dolne kondygnacje i schody zewnętrzne na parter2019. widok od dołu na ostatnia kondygnację i dach2019. Baszta Prochowa w słońcu2019. zbliżenie od strony północnej, widoczna różnica między dolnymi a ostatnią współczesną kondygnacją

 

 

Widok na Amfiteatr Miejski podczas ostatniego remontu w latach 2010-2011. W tym okresie wyremontowane zostały schody zewnętrzne i dach Baszty Prochowej. Zdjęcie ze strony Braniewo w fotografii. W 2011 r. podczas ogólnego remontu Amfiteatru Miejskiego w baszcie zostały wyremontowane za 65 tys. zł schody zewnętrzne oraz dach. Obecnie w Baszcie Prochowej znajduje się mini-muzeum prowadzone przez znanego braniewskiego poszukiwacza i pasjonata historii Janusza Moskala Gumaka oraz siedziba Stowarzyszenia Poszukiwawczo-Historycznego Batory. W baszcie można zobaczyć gromadzone latami – pamiątki po dawnych mieszkańcach, czy militaria po licznych konfliktach zbrojnych. Niewątpliwie obiekt ten jest nie tylko ozdobą powstałego w 1974 r. w dawnej fosie Amfiteatru Miejskiego, które obecnie nosi imię byłego burmistrza Henryka Mrozińskiego, ale jest również jedną z wizytówek Braniewa.

 

 2019. widok na Basztę Prochową i odnowiony mur oporowy z balkonu autora2019. schody zewnętrzne od strony ul. Kromera 2019. widok od strony zachodniej2019. widok od strony zachodniej2019. współczesne- dach z gankiem od strony południowej2019. widok na ścianę południową z dawnym wejściem

Za udostępnienie zdjęć i informacji dziękuję: Dorocie Olbryś, Jackowi Iwulskiemu, Norbertowi Szymorkowi, Grzegorzowi Milewskiemu i Jarosławowi Wójcińskiemu. 

 

Źródła: Achremczyk S., A. Szorc. Braniewo. Olsztyn 1995.; Biskup M. Rozwój przestrzenny miasta Braniewa. Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 3-18. Olsztyn 1959.; Bender J. Über die Entstehungs- und Entwicklungsgeschichte der Stadt Braunsberg, ZGAE 5/1874.; Buchholz F.Braunsberg im Wandel der Jahrhunderte. Braunsberg 1934.; Lutterberg A. Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg. ZGAE 19/1916; Boetticher A. Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, t. IV: Ermland. Königsberg 1894.; www.mewabraniewo.plwww.pichlerzmariacki.plwww.fotopolska.pl www.bildarchiv.dewww.facebook.pl.

.