KAMIENNY DOM – "STEINHAUS"
Niegdyś jeden z najbardziej reprezentacyjnych budynków Braniewa, który wybudowano w XV w. Przez wieki był ozdobą miasta, ale został zniszczony podczas sowieckich bombardowań w 1945 i ostatecznie rozebrany w 1959 r. Na szczęście po tym budynku pozostało wiele zdjęć i pocztówek. Wbrew nazwie nie był budowlą z kamienia, lecz jednym z pierwszych murowanych budynków w „drewnianym” wówczas Braniewie. Przebudowany gruntownie w końcu XVII w. w stylu barokowym, stanowił do 1945 r. jeden z najpiękniejszych i najokazalszych zabytków architektonicznych Braniewa.
Budynek pochodził z XV w. i od 1614 r. był siedzibą Alumnatu Papieskiego (päpstliche Seminar) założonego w 1578 r. Tuż po likwidacji alumnatu od 1800 r. stał się siedzibą seminarium diecezjalnego, które opuściło obiekt w 1932 r. Od 1565 r. mieściło się przy nim kolegium jezuickie Hosianum, od 1821 r. Królewskie Liceum Hosianum (Königliche Lyceum Hosianum), które w 1912 r. przekształciło się w Akademię Królewską (Königliche Akademie), a w 1918 r. w Akademię Państwową (Staatliche Akademie). Przed samą wojną była to siedziba urzędów i placówki muzealnej.
Najstarszy znany wizerunek pochodzi z prospektu Pawła Stertzla i Konrada Götke z 1635 r. wykonanego dla Szwedów. Wśród całej zabudowy widać okazałą kilkukondygnacyjną kamienicę, ozdobioną bogatym szczytem i sporym przedprożem. Jednak Kamienny Dom został wybudowany dużo wcześniej, gdyż po raz pierwszy został wymieniony w 1465 r. wskazując jako właściciela Petera in Steinhousse, a w 1467 r. tego samego człowieka jako Petera von Daritten „in Steinhausze”. Pochodził on z rodziny właścicieli majątku Darethen koło Dąbrowy (Schöndamerau) – zniszczonego podczas wojny trzynastoletniej. Z tego rodu znany jest również kanonik warmiński Elias von Darethen (+1498). Wówczas była to mieszczańska kamienica w dokumentach nazywana: Steenhousse i Steinhausze. Nazwa oznaczała nie tyle to, że budynek został wybudowany z kamienia, lecz że była to jedna z pierwszych murowanych kamienic w drewnianym wówczas mieście. Z resztą w średniowieczu wśród powszechnej drewnianej zabudowy takie budynki były rzadkością, więc nazywano je potocznie właśnie „kamiennymi domami”, a występowały podobno w Elblągu, Fromborku i Chełmnie. Z biegiem lat budynki murowane wyparły budownictwo drewniane z miasta i to ono stało się rzadkością. Budynek stał przy ulicy Kolegialnej (Collegienstrße) na skrzyżowaniu z ulicą Mniszą (Münchgasse) w sąsiedztwie ratusza miejskiego, a od XIX w. poczty.
Obok Kamiennego Domu znajdowały się inne budynki. W 1486 r. dom w pobliżu Steinhausu należał do wdowy Krebs. W 1510 r. wymieniana jest właścicielka sąsiedniego domu wdowa Friese obok domu Ukeley, a w 1526 r. jej córka Gritte Friese. W 1540 r. wspomina się dom Sophie Rebergk. W 1509 r. jako właściciele posesji sąsiadujących z Kamiennym Domem wymieniani są burgrabia braniewski Filip Teschner (w 1520 r. po zajęciu miasta przeszedł na stronę Krzyżaków) i mieszczanin Lorenz Sternberg (być może chodziło o domy naprzeciw Kamiennego Domu). Na początku XVI w. Kamienny Dom został podzielony na dwie części. Wschodnia połowa domu należała do Paula Grundemanna, a zachodnia do piekarza Paula Ukeley.
W 1534 r. zachodnią połowę domu za 375 marek od Anny, córki Paula Ukeley zakupił burgrabia braniewski Georg von Preuck (?-1556). W dniu 25.04.1536 r. biskup warmiński Maurycy Ferber (1523-1537) uwolnił Kamienny Dom od ciężarów na rzecz miasta (szarwark, służba) do póki należy Gorga von Preuck i jego spadkobierców. Odtąd posesja przeszła we władanie tej bogatej rodziny szlacheckiej, która pełniła najwyższe urzędy w biskupstwie warmińskim. W okolicy posiadali takie majątki jak Różaniec, Rogity, Wierzno Wielkie, Bogdany, Pierławki i Bażyny.
W 1544 r. Clara, wdowa po Paulu Grundemann odsprzedała swoją wschodnią połowę domu von Preuckom wraz z należącymi do niej łąkami i lasem za 900 marek. W 1562 r. Johann von Preuck kupił kolejny dom przy Bramie Mniszej. Kamienny Dom wraz z przylegającymi do niego budynkami stanowił zwarty i imponujący kompleks. Od zachodu przylegały do niego trzy inne domy należące do rodzin: Friese, Rebergk i Thater, dalej zaś dom Matza Schönrade (wcześniej Bretschneider do 1533 r., Merten do 1539 r.) i wreszcie dom Georga Bartscha. Był to narożny budynek oddzielony od klasztoru wąską uliczką. Łącznie więc przy Kamiennym Domu w XVI w. stało 5 budynków.
KAMIENNY DOM NA POCZTÓWKACH
Alumnat Papieski w Braniewie został otwarty w 1578 r. Wybór miejsca był podyktowany dogodną lokalizacją - nad Bałtykiem pomiędzy Gdańskiem i Królewcem. Braniewo było też jedynym dużym miastem, które pozostało wierne wierze katolickiej i miało już dobrze prosperujące instytucje edukacyjne z powstałym w 1565 r. kolegium. Dekret erekcyjny alumnatu w Braniewie przyznawał jednorazowo 6000 dukatów. Papież Grzegorz XIII (1572-1585) w dniu 10.12.1578 r. zatwierdził jego regulamin (oraz dla zakładu w Ołomuńcu), w którym określono, że: „Studenci z różnych krajów(…) wychowani będą na to, aby się stać mogli zdolnymi robotnikami do uprawy tych ogromnych winnic i do przywrócenia przy Bożej pomocy wiary i pobożności przodków”. Alumnat miał objąć zasięgiem Skandynawię, kraje nadbałtyckie oraz Ruś i tam absolwenci mieli trafiać z akcją misyjną. Zakładając, że środki na dwa zakłady podzielono równo można przyjąć, że papież Grzegorz XIII wyasygnował stałą pensję 1200 dukatów w złocie, która z biegiem lat wzrastała. Byli też inni darczyńcy. Królowa Szwecji Katarzyna Jagiellonka (1526-1583), ustanowiła w 1580 r. stypendium dla dwóch młodych Szwedów, a w 1583 r. tuż przed śmiercią, przeznaczyła dodatkowe 10 tys. talarów z jej majątku w Polsce na kolejnych 5 uczniów. Wspomagał także król Szwecji Jan III Waza (1569-1592), który wręczył Antonio Possevino (1533-1611) kwotę 20 tys. skudów, gdy ten opuszczał Szwecję w 1578 r.
W programie studiów 4 i 5 -letnich znalazło się wiele przedmiotów humanistycznych, a także filozoficznych i teologicznych, aby po ich ukończeniu absolwenci mogli podejmować dyskurs z przeciwnikami wiary katolickiej. Alumni uczęszczali na wykłady do seminarium diecezjalnego w Braniewie prowadzonego przez jezuitów. W gmachu seminarium papieskiego mieli do dyspozycji na pierwszym piętrze: bibliotekę, pokój na indywidualną naukę oraz infirmerię, a także sale wykładowe. Razem ze studentami mieszkali: regens i 2 magistrów. Kandydatów do Alumnatu przyjmował nuncjusz, zwracając uwagę na: pochodzenie z prawego łoża, stan zdrowia, wolność od nałogów, pragnienie kapłaństwa i zachowania ustaw oraz regulaminu. Codzienne życie studentów Kamiennego Domu było regulowane: „(…) nie wolno było zamykać izb mieszkalnych i sypialni. Czas musiał być wypełniony modlitwą i nauką. Wykłady rozpoczynano o godz. 7, a kończono o 13. Wieczorem, po rachunku sumienia, odmawiano Litanię do Wszystkich Świętych w intencji fundatorów i za Kościół katolicki. Po tych modlitwach obowiązywało silentium sacrum”.
Na przełomie XVI/XVII w. w alumnacie braniewskim wprowadzono politykę oszczędnościową, zwłaszcza ograniczając wydatki na żywność, co wzburzyło uczniów do tego stopnia, że niektórzy opuścili zakład. Jednak w 1601 r. zrezygnowano z polityki oszczędnościowej, ale ograniczono liczbę studentów do 25. W latach 1578-1700 naukę w alumnacie braniewskim podjęło ok. 900 studentów, przy czym w XVI w. uczyło się rocznie średnio 16, a w XVII w. 4-9 alumnów. Przez pierwsze dwa wieki wykształcenie i formacja duchowa alumnów podlegały całkowicie kompetencji jezuitów. Klerycy chodzili na wspólne zajęcia do gimnazjum, a w seminarium prowadzono odrębne zajęcia z teologii, liturgii i śpiewu. Z czasem zakres wykładanego materiału poszerzono o egzegezę Pisma Świętego, filozofię w 1592 r., języki grecki i hebrajski w 1646 r. oraz prawo kanoniczne w 1708 r.
Początkowo alumni znaleźli schronienie w kolegium jezuickim. Jezuici byli zmuszeni powiększyć swoje posiadanie poza murami klasztoru, a na cel wzięli oczywiście najbliżej położone domy oddzielone od kolegium tylko wąską alejką. Jednak potrzebowali ok. 50 lat, aby stopniowo nabyć wszystkie domy po prawej stronie ulicy Kolegialnej do Münchgasse. W 1581 r. Antonio Possevino udało się zakupić dwa domy mieszkalne przy dziedzińcu klasztornym, oddzielone od niego tylko niewielką alejką. Były to domy należące do spadkobierców Georga Bartscha i Matza Schönrade a oznaczone później numerami 38 i 39. Zakup napotkał opór rady miasta, bowiem zatwierdziła go dopiero w dniu 8.04.1585 r. To w tych budynkach znalazł swoje miejsce papieski alumnat.
Z kolei negocjacje w sprawie domu dla bursy ciągnęły się przez wiele lat. Co prawda rada Braniewa uznała zakup placu budowy przed miastem, to jednak nabycie domu mieszczańskiego na takie cele, było pogwałceniem przywileju miejskiego i prawa miejskiego lubeckiego, dlatego próbowała zapobiec temu siłą. W 1599 r. Jezuici bezskutecznie prosili miejskiego właściciela Heinricha Hindinberga o „miejsce przed miastem pod budowę domu bursy lub pauperes studiosos”. Następnie jednak prefekt Francesco Petrosa (1559-1611) podjął bezpośrednie negocjacje z Reginą, wdową po Jakubie Krügerze, w sprawie zakupu ich domu dla bursy i mimo wszystkich protestów rady u biskupa Piotra Tylickiego (1543-1616), ten w dniu 2.05.1602 r. potwierdził przedmiotową umowę kupna (później będzie to bursa a jeszcze później dom profesorów). Były to w zasadzie dwa stare domy, które w 1600 r. wyburzono i zbudowano nowy budynek przeznaczony dla ubogich uczniów, tzw. bursę. Przed wojną był to budynek liceum nr 40, który znajdował się obok Kamiennego Domu.
Przy ulicy Mniszej i przed Bramą Mniszą od średniowiecza stały budy kramarskie, ale w dniu 13.06.1608 r. rada decyduje, że ani przy Kamiennym Domu, ani po drugiej stronie należącej do Jakoba Lettau nie można budować dużych bud kramarskich. Ostatecznie w 1637 i 1642 r. budy zostały przeniesione przed Bramę Mniszą. Do Kamiennego Domu należały też pomieszczenia gospodarcze oraz położony za miastem ogród służący do rekreacji. Ogród znajdował się nad Pasłęką, na obecnym terenie browaru. Na terenie ogrodu znajdował się domek nabyty w 1594 r., który miał być schronieniem i izolatorium na wypadek zarazy. W 1710 r. ówczesny regens o. Jan Schwang zakupił za sumę 1600 florenów piaszczyste wzgórze, zwane ślimaczym, wraz z przyległą ziemią 25 morg i stawem. Wybudowano tam później mały dworek, służący jako miejsce wypoczynku, a w czasie epidemii izolujące alumnów. Ta niewielka posiadłość nazwana była wówczas Mons Albanus, a później Julianką (Julienhöhe).
Uczniowie byli różnych narodowości, dlatego Braniewo gościło Szwedów, Finów, Niemców, Szkotów, Duńczyków i Norwegów, Węgrów, Polaków, Litwinów, mieszkańców Prus Książęcych, Siedmiogrodu, Kurlandii i innych. Pobyt dużej grupy obcokrajowców w Braniewie oczywiście umożliwiał mieszkańcom zarabianie pieniędzy, ale młodzi ludzie powodowali też poważne problemy. W 1577 r. doszło do bójki studenta z braniewskim bursztynnikiem, a ponieważ winowajca podlegał jurysdykcji jezuitów rada miasta poprosiła o jego ukaranie. Dochodziło też do nocnych starć pomiędzy pijanymi uczniami a młodymi braniewianami, nawet z użyciem broni palnej i szabli. Zdarzało się więc, że strażnicy miejscy w ramach samoobrony zamykali w areszcie i zakuwali w kajdany studentów, co było wbrew specjalnym uprawnieniom szkoły. W 1602 r. biskup Piotr Tylicki (1600-1604), aby zapobiec takim ekscesom, wydał nakaz oddania przez uczniów broni, której mogli używać w podróży dla bezpieczeństwa. Delikwenci nie mogli być wcześniej przyjęci do kolegium zanim otrzymali pisemne zaświadczenie o oddaniu broni gospodarzom. Niemniej jednak w 1607 r. mieszczanin Georg Follert został zabity w nocnej bójce przez studenta uderzeniem szablą w głowę. Zdarzenie wywołało wzburzenie mieszkańców, a sprawca został aresztowany i przekazany pod sąd biskupi. W 1609 r. szwedzki student za wielokrotne kradzieże został skazany przez sąd miejski na śmierć przez powieszenie, ale po wstawiennictwie studentów karę zamieniono na ścięcie mieczem. W 1622 r. dla studentów schwytanych nocą na uliczkach miasta utworzono specjalną izbę jako areszt.
W międzyczasie potrzeby Jezuitów wzrosły tak bardzo, że mimo poprzednich nabytków trzeba było myśleć o nowej i większej siedzibie, dlatego zapragnęli posiąść Steinhaus – jedyny dom jaki znajdował się w pobliżu. Jednak nie szło to łatwo, gdyż spotkali się z oporem mieszkańców odczuwających co raz mniej miejsca w ciasnej i otoczonej murami zabudowie Starego Miasta. W 1612 r. rada podjęła decyzję o odkupieniu Kamiennego Domu. Jednak w 1613 r. biskup Szymon Rudnicki (1604-1621) odkupił od Martina von Preuck (?-1626) majątki Kurowo i Różaniec, ale ten nie chciał ich sprzedać bez jednoczesnego odkupienia Kamiennego Domu w Braniewie. Z kolei ten budynek już wcześniej chcieli kupić jezuici, jednak by temu zapobiec Rada Miasta za 3333 guldenów i 10 groszy zakupiła gmach. Teraz jezuici zwrócili się o pomoc do biskupa i tylko dzięki jego bezpośredniemu zaangażowaniu, po długich negocjacjach gmach przeszedł w ich posiadanie w dniu 6.06.1614 r., co zatwierdził w dniu 2.09.1614 biskup Rudnicki. Kupna dokonał rektor kolegium Andrzej Nakiel (1573-1628) wnosząc równowartość zakupu w kwocie 5000 marek (500 grzywien). Nabył dom od rady miasta i społeczności, ale pod warunkiem, że jezuici ponosić będą wszelkie koszty utrzymania i po zapewnieniu biskupa, że po nabyciu pięciu domów mają już wystarczającą ilość budynków w mieście. Innymi słowy biskup zobowiązał się, że już nie powiększy ich stanu posiadania biorąc pod uwagę stare miejskie przywileje i oczywiście ciasnotę Starego Miasta. Zakup był uwieńczeniem wieloletnich starań jezuitów o zapewnienie warunków mieszkalnych i edukacyjnych. Ojcowie po przebudowie i dostosowaniu do potrzeb umieścili w Kamiennym Domu swe słynne papieskie seminarium misyjne, uczelnię kształcącą misjonarzy wysyłanych do Skandynawii, krajów bałtyckich i Rosji. W 1622 r. doszło do kolejnego „zatargu” z radą miasta. Otóż radni postanowili zbudować balkon dla artylerii tuż za Kamiennym Domem a w tym celu konieczne było wybicie otworów w ścianie budynku dla umieszczenia belek. Jezuici oczywiście protestowali, ale rada przypomniała im, że ścianę północną budynku postawiono na wewnętrznym murze miejskim a sprzedający von Proyck doskonale o tym wiedział. Tym razem to rada postawiła na swoim. Wkrótce jednak budynek przez 9 lat służył czemuś zupełnie innemu, bowiem w 1626 r. Braniewo i Warmia stało się celem ataku króla Szwecji Gustawa II Adolfa.
Konflikt zbrojny był nie tylko spowodowany dynastycznymi konfliktami Wazów, stąd kolejne wojny polsko-szwedzkie, ale też przyjęciem w Skandynawii luteranizmu. Po śmierci króla Szwecji Jana III Wazy w 1592 r. i detronizacji z tronu szwedzkiego w 1599 r. następcy Zygmunta III Wazy, któremu „ostała się” korona Polski, malały szanse na rekatolicyzację Szwecji. Jeszcze w 1597 r. luteranizm stał się religią dominującą w Szwecji, zaczęły się też prześladowania duchowieństwa katolickiego i wiernych. W 1604 r. w Danii i Norwegii zakazano absolwentom jezuickich uczelni dostępu do urzędów kościelnych i szkolnictwa, a w 1606 r. stało się tak w Szwecji. Po tym jak król Szwecji Karol IX w 1613 r. zakazał uczęszczania do szkół „papieskich i jezuickich” pod karą śmierci, zmalała liczba studentów z krajów skandynawskich w braniewskim seminarium. Podobnie postąpiono w Danii, gdzie również groziła kara śmierci wszystkim księżom katolickim i jezuitom, którzy przybyli do kraju, a przejście na katolicyzm było karane wygnaniem i konfiskatą mienia. Z drugiej strony absolwenci nie mogli wrócić do swoich krajów i podjąć pracy misjonarskiej, dlatego wielu związało się z Rzeczpospolitą. A przecież do 1624 r. wśród 521 kleryków było aż 127 Szwedów i Finów oraz 34 Duńczyków. Znienawidzeni w protestanckiej Szwecji jezuici mieli się czego obawiać… bowiem zwłaszcza braniewscy zakonnicy od dawna byli „na celowniku” Szwedów.
Przewidując nadchodzące nieszczęście członkowie zakonu i ich uczniowie uciekli z Braniewa, trafiając w większości do Nieświeża, Pułtuska i Reszla. W dniu 11.07.1626 r. miasto po krótkiej walce zajęli protestanccy Szwedzi, a do miasta wkroczył tryumfujący król Gustaw II Adolf. Braniewo zostało splądrowane i obciążone ogromną kontrybucją, zaś Kolegium i kościół jezuicki dostarczały zdobywcom najbogatszych łupów. Biblioteka kolegium jezuickiego z cennym zbiorem książek i manuskryptów, misterne organy i inne wartościowe przedmioty zostały z królewskiego rozkazu wysłane do Szwecji. W obiektach jezuickich pozostali tylko ojcowie Nikolaus Kirstein z Lubeki i Leonhard Kinard ze Szkocji z trzema świeckimi braćmi dla ochrony domu, ale zostali natychmiast aresztowani i ponad 2 lata więzieni byli w Elblągu. W dniu 14.07.1626 r. rada miasta zebrała się w Kamiennym Domu, aby ustalić jak zebrać kontrybucję. Prawdopodobnie już wtedy ratusz został zajęty przez komendanta szwedzkiego garnizonu, dlatego odtąd aż do października 1635 r. miejscem obrad rady stał się właśnie Kamienny Dom. Jezuici powrócili w ok. 1637 r., tj. 2 lata po wyjściu szwedzkiego garnizonu - i uruchomili ponownie szkołę. Obiekty należące do zakonu były splądrowane i zdewastowane, dlatego przez kilka lat nie mając środków na poprawę, nauczali w ciężkich warunkach dydaktycznych. Dopiero w 1642 r. znalazło się kilku darczyńców, a wśród nich kanonik Matthias Montanus wygnany ze Szwecji za wiarę. Ów przyjaciel młodzieży studenckiej już wówczas namawiał ojców do przebudowy budynków szkolnych według wcześniejszych planów. Do 1646 r. na własny koszt przywrócił zdewastowaną bursę do dobrego stanu, ale także przeznaczył środki na budowę dwóch nowych budynków szkolnych. Były to masywne budynki, wystarczająco przestronne, aby pomieścić nie tylko 5 klas niższych, ale także wystarczającą liczbę wykładowców dla trzech przedmiotów: filozofii, scholastyki i teologii moralnej. W ramach wdzięczności i upamiętnienia w połowie szczytu nowych domów szkolnych umieszczono tablicę z napisem: „Matthias Montanus, Can. Warm., Restorer Scholarum anno 1646” (tablica przetrwała do 1945 r.).
Koegzystencja jezuitów i ich wychowanków z mieszczanami nie zawsze przebiegała bezproblemowo, tym bardziej że ojcowie ciągle dążyli do powiększenia swojego stanu posiadania. W zasadzie już od 1615 r. po tym jak rada została przymuszona do sprzedaży Kamiennego Domu dochodziło do różnych konfliktów. Do pewnych spięć „podatkowych” związanych z utrzymaniem bursy i alumnatu doszło w 1663 i 1672 r. a miał też miejsce „zatarg” o utrzymanie wodociągu i latryny. W 1697 r. wbrew woli rady jezuici za 2100 złotych nabyli drukarnię Piotra Rosenbüchlera (+1719), był to kolejny konflikt a sprzedający został ukarany przez radę grzywną w wysokości 6 talarów.
Ojcowie gruntownie przebudowali budynek w latach 1692-1695, przekształcając Steinhaus w monumentalny barokowy gmach, w atrakcyjny sposób łączący włoskie formy sztuki z nordycką rzeczywistością. Inicjatorem przebudowy był ojciec Jan Drews (1646-1710), wybitny jezuicki pedagog, ale także architekt, teolog i filozof, który w kolegium wykładał co najmniej od 1666 r. Trzy kondygnacje o dużej głębokości wykonane według typu szczytowego spotykanego często w Prusach Wschodnich, np. w Królewcu czy Tylży, nawiązywały urodą do domów gdańskich patrycjuszy. Okna uzyskały ozdobne obramienia, parter oraz I piętro podzielono lizenami, a II piętro jońskimi pilastrami. Na frontonie nad głównym portalem w 1695 r. umieszczono napis i herb upamiętniający papieża Grzegorza XIII, fundatora seminarium papieskiego oraz atrybuty władzy papieskiej - tiarę i klucze na szczycie. Szczyt tylny, od północy, ozdobiono monogramem IHS oraz kluczem św. Piotra jako wskazówką zegara słonecznego. Wszystkie prace kamieniarskie wykonane zostały przez braniewskich rzemieślników. Remont zakończył się w dniu 12.09.1694 r. a po przebudowie był to najelegantszy gmach w mieście. Jednak już na etapie planowania licząc się z wysokimi kosztami remontu ograniczono ilość przyjmowanych kandydatów, dlatego w 1689 r. nie przyjęto nikogo, w 1690 r. - 1, w 1691 r. - 5, w 1692 - 2, a dopiero w 1693 r. - 11 i w 1694 - 9 alumnów. Nie obyło się też bez „zgrzytów”, gdyż rada wielokrotnie skarżyła się, że regens nie chciał płacić za użyte podczas przebudowy importowane wapno. Istnieją też pewne nieprawdy, otóż ks. Stanisław Załęski w monumentalnym dziele „Jezuici w Polsce” wydanym w 1905 r. napisał niezgodnie z prawdą: „W 1692-1693 Jezuici rozebrali starą kamienicę, którą Possevino 1582 r. kupił od miasta dla papieskich alumnów, a natomiast dźwignęli z własnej cegły, wypalanej w Petlikowie okazały gmach, który po dziś dzień nazwę Steinhaus nosi”. Nazwa Steinhaus wywodziła się z XV w. a podczas przebudowy kamienica na pewno nie została rozebrana. Natomiast cegielnia Petlikowo to Pettelkau, czyli dzisiejsze Pierzchały.
Po przebudowie gamach miał następujące wymiary: fasada 11,5 m szerokości, 30 m długości wzdłuż ul. Münchgasse, tylna fasada 17,5 m i ok. 22,5 m wysokości od strony frontowej. W tylnej części budynek został poszerzony o 6 m i również kalenica dachu była podwyższona nad tą częścią. Grubość ścian zewnętrznych wynosiła 1 m. Budynek miał piwnicę, parter i 3 piętra. Na parterze mieściły się pomieszczenia gospodarcze, kuchnia i refektarz. Na I piętrze było mieszkanie regensa, biblioteka, infirmeria i pokój do nauki indywidualnej. Na II piętrze znalazła się kaplica, sale wykładowe i mieszkania dwóch magistrów. Pozostałe pomieszczenia przeznaczono na konwikt dla studentów. Wszystkie kondygnacje przecinał korytarz o szerokości od 2,5-3,5 metra wzdłuż zachodniej ściany, z belkami na trzecim piętrze, a na innych kondygnacjach ze sklepieniami.
KAMIENNY DOM i ULICA KOLEGIALNA
Odtąd Kamienny Dom stał się jednym z symboli Braniewa dominując nad dwoma przyległymi budynkami i stojąc w sąsiedztwie kościoła i gimnazjum. Dopiero po kilkudziesięciu latach od 1741 r. dorównać „urodą” mógł mu staromiejski ratusz. W takim stanie pozostał do 1945 r. Wyczerpujący opis Kamiennego Domu po przebudowie wykonanej pod koniec XVII w. opublikował w 1932 r. ks. Ernst Dubowy: „Fronton Kamiennego Domu zdobiły następujące elementy: wysunięta altana z fundatorską tablicą pamiątkową, ozdobny portal będący przykładem przechodzenia na Warmii stylu renesansowego we wczesny barok (z ok. 1590 r.), stylizowane na wzór antyku pilastry, gzyms wieńcowy i emfatyczny szczyt o spłaszczonej ślimacznicy. Ze swą przytulną kaplicą, wyposażoną już w nowszych czasach dzięki niestrudzonemu kolekcjonerowi, rektorów i prałatów i Brachvogelowi w piękną, barokową nadbudowę ołtarza pochodzącą z kościoła w Sątopach, w wartościowe rzeźby z późnego gotyku i baroku i w stare wartościowe obrazy. Dalej ze swą salą jadalną o renesansowym portalu, o stiukowym plafonie i przy ozdobioną portretami biskupów warmińskich i dawnych rektorów, ze swym i korytarzami o sklepieniach klasztornych, z kopią Matki Bożej Świętolipskiej umieszczoną w korytarzu na pierwszym piętrze, z pokojami dla alumnów do chodzącym i aż na czwarte piętro, seminarium braniewskie mieszczące się w Kamiennym Domu przez setki lat było starym i czcigodnym przybytkiem dla wielu pokoleń kapłańskich, gdzie dokonywała się ich formacja ascetyczna i duszpasterska”.
Tuż po przebudowie, bo wiosną 1697 r. Kamienny Dom gościł cara Rosji Piotra I Wielkiego (1682-1725). Poczęstowano go 3 szklankami warzonego ciemnego piwa o nazwie "Olej św. Katarzyny" (łac. Oleum sanctae Catharinae). Z kolei w dniu 27.12.1703 r., podczas wojny północnej, wkroczyły do Braniewa wojska szwedzkie króla Karola XII (1697-1721). Monarcha zatrzymał się w mieście na trzy dni i zamieszkał właśnie w Kamiennym Domu. Królowi towarzyszyło kilku uczonych, kaznodzieja i lekarze. Wykładowcy kolegium byli zaskoczeni ich znakomitym wykształceniem i umiejętnością prowadzenia wyrafinowanych dysput. Fakt ten nie przeszkodził jednak okupantowi w obłożeniu kolegium wysoką kontrybucją. W 1719 r. miasto odprawiło dziękczynne nabożeństwo za uniknięcie pożaru alumnatu, z kolei w 1743 r. ojciec regens kupił dla alumnatu plac miejski za 12 florenów.
W 1783 r. seminarium papieskie zostało przez rząd pruski zamknięte dla cudzoziemców a później dodatkowo na mocy decyzji Napoleona pozbawione środków ze skarbu papieskiego po zdobyciu Rzymu w dniu 19.02.1798 r. W wrześniu 1798 r. seminarium papieskie w Kamiennym Domu zostało rozwiązane po tym jak opuścili je ostatni absolwenci. Budynek przez krótki czas stał pusty. W dniu 18.10.1800 r. na mocy decyzji papieża Piusa VII kongregacja przekazała Kamienny Dom z ogrodem nad Pasłęką oraz posiadłością w Juliance dla diecezji warmińskiej prawie za darmo. Odtąd gmach służył za siedzibę diecezjalnemu seminarium duchownemu, które wcześniej mieściło się w domu obok kościoła św. Katarzyny, jednak ten budynek groził zawaleniem.
Wcześniej, bo w 1773 r. papież Klemens XIV (1769-1774) zlikwidował zakon Jezuitów wydając breve Dominus ac Redemptor noster. Aktu nie uznał król Prus Fryderyk II Wielki (1740-1786), gdyż groziło to załamaniem systemu kształcenia księży w kraju, stąd właściwą kasację przeprowadzono dopiero w 1780 r. W jej ramach szkoły jezuickie istniejące wcześniej w Prusach Zachodnich i Warmii zostały przekształcone w świeckie gimnazja katolickie. Braniewska szkoła prowadzona przez jezuitów została przekształcona w świeckie gimnazjum katolickie pod nazwą Lyceum Academicum z przedmiotami teologicznymi i filozoficznymi, co pozwalało na przygotowanie teologiczne uczniów, aczkolwiek początkowo było tylko dwóch profesorów.
Seminarium papieskie w Braniewie przez 220 lat ukończyło 1580 kandydatów przeznaczonych na misje wśród protestantów. W Braniewie studiowali obcokrajowcy: Szwedzi, Duńczycy, Szkoci, Ukraińcy i Rosjanie. Duża liczba alumnów greckokatolickich miała własnego wychowawcę w osobie zakonnika, bazylianina. W ten sposób Braniewo zaistniało jako najważniejszy ośrodek kontrreformacji w Rzeczypospolitej i główna baza katolicyzmu, w której jezuici oddziaływali na kraje skandynawskie. Oni też wyjeżdżali na misje do Szwecji, Norwegii, Danii, Finlandii, Prus, Łotwy i Estonii, chociaż mogli również podejmować działania na Rusi. Dodać należy, że alumnat papieski wbrew przeznaczeniu zasilał szeregi proboszczów warmińskich. Nastąpiło to wraz z malejącym zapotrzebowaniem na misjonarzy, dlatego absolwenci podejmowali posługę w Polsce, na Pomorzu i Inflantach oraz w diecezji warmińskiej. Już w 1704 r. sprzeciwiał się tej praktyce nuncjusz apostolski, a wynikało to z przysięgi jaką składali klerycy alumnatu, gdy zobowiązywali się do pracy duszpasterskiej w krajach misyjnych. Przykładowo w 1741 r. wśród warmińskich duchownych było co najmniej 50 byłych alumnów seminarium papieskiego.
KAMIENNY DOM NA POCZTÓWKACH
Seminarium diecezjalne w Braniewie. W 1565 r. biskup Stanisław Hozjusz założył Seminarium Jezuickie, czyli szkołę wyższą tzw. Collegium Hosianum w dawnych obiektach zakonu franciszkanów. Był to efekt wieloletnich starań biskupa Hozjusza o powstanie seminarium diecezjalnego, gdyż do tej pory przyszli duszpasterze diecezji warmińskiej kształceni byli w dość prowizoryczny sposób, m.in., w Lidzbarku, Fromborku czy na zagranicznych studiach. Jeszcze w 1565 r. w Lidzbarku kardynał ogłosił powołanie seminarium duchownego pod kierownictwem Towarzystwa Jezusowego, przedstawiając dokument z dnia 21.08.1565 r. podpisany przez legata papieskiego Commendone. Później był on uzupełniany 18.12.1565 r. i ostatecznie 6.11.1568 r., głównie o kwestie dotyczące zarządzania, dochodów, administracji i kształcenia, które zatwierdził papież Pius V (1566-1572) w bulli z 4.02.1571 r.
Wbrew pierwotnemu założeniu zrezygnowano z umiejscowienia seminarium w dawnym klasztorze franciszkanów. Wkrótce po przypieczętowaniu aktu erekcyjnego w 1566 r. władze seminarium wydzierżawiły budynek bractwa kapłańskiego przy kościele parafialnym, na rogu ulic: I Kirchenstraße i Kirchenplatz. Wyposażono go dla 24 kleryków, księdza regensa, subregensów i służby. W dniu 25.11.1567 r., w dniu św. Katarzyny, patronki kościoła parafialnego i młodzieży studenckiej, nastąpiło uroczyste otwarcie. Tego samego dnia pierwszych 10 alumnów zapisało się do rejestru seminarzystów. Pierwszym regensem (przełożonym) został ojciec Christophorus a Finibus. W następnym okresie mieszkało tu na ogół tylko 6 alumnów z funduszu seminaryjnego i mniej więcej tyle samo z konwiktu. Środki na utrzymanie przekazywały biskup i kapituła katedralna w gotówce i drewnie opałowym, a księża warmińscy w zbożu, tj. życie i owsie, a później częściowo również gotówką. Seminarium skutecznie zaspokoiło uciążliwy niedobór księży na Warmii w ostatnich dziesięcioleciach XVI w., gdy niektóre parafie pozostawały puste lub musiały zadowalać się zagranicznym proboszczem. Co prawda liczba absolwentów wystarczyła tylko na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb, ale byli to księża odznaczający się gruntownym wykształceniem humanistycznym i teologicznym, którzy zostawali zdolnymi duszpasterzami.
Działalność seminarium została zachwiana podczas ataku duńsko-gdańskiego na Braniewo w 1577 r., a gwałtownie przerwana po zajęciu miasta przez wojska króla Szwecji Gustawa II Adolfa w 1626 r. oraz prześladowaniach przeciwko katolickiemu miastu, a przede wszystkim jezuitom, podczas trwającej 9 lat okupacji. Budynek seminarium, który stał się własnością diecezji po 1622 r., tak bardzo ucierpiał na skutek szwedzkiej dewastacji, że wiosną 1651 r. trzeba go było zburzyć. W 1653 r. w tym samym miejscu stanął 2-kondygnacyjny, obszerny nowy budynek z muru pruskiego, który później został rozbudowany o skrzydło w kierunku zamku biskupiego i mieścił 12 seminarzystów, po 2-3 w jednym pokoju. Jednak budynek z muru pruskiego nie przetrwał długo, bowiem już w 1770 r. był zniszczony, co potwierdzono w 1774 r. a w 1789 r. konieczny był gruntowny remont. Na niewiele się zdał, bo już w dniu 15.08.1799 r. magistrat nakazał natychmiastową ewakuację budynku, który miał być rozebrany. To gruzowisko w 1803 r. kupił kupiec Johann Oestreich (1750-1833), by w 1827 r. podarować je na budowę szkoły parafialnej. W tym miejscu, które od średniowiecza zajmowało się nauczaniem i wychowywaniem młodzieży, od 1886 r. do 1945 r. uczniowie pobierali naukę zawodu.
Kiedy wraz ze zniesieniem zakonu jezuitów upadło całe szkolnictwo wyższe na Warmii, zawalił się również budynek seminarium duchownego, którego zły stan przez dziesięciolecia wymagał kosztownych remontów. Jednak szczęśliwym zbiegiem okoliczności seminarium diecezjalne mogło otrzymać jako dom dziedzictwo chwalebnej przeszłości kościelnej, tj. instytut studentów europejskich krajów misyjnych, który należał do administracji papieskiej od 1578 r., a mianowicie Kamienny Dom. W dniu 18.10.1800 r. papież Pius VII przekazał Steinhaus diecezji wraz z ogrodami i budynkami gospodarczymi, praktycznie za darmo po spłaceniu niewielkiego długu ciążącego na budynku.
Planowano całkowite oddzielenie seminarium od kolegium. W szczególności od 1809 r. rząd chciał wyznaczyć Uniwersytet w Królewcu, gdzie miano prowadzić studia teologiczne dla Warmii. Jednak mieszkańcy Braniewa, a właściwie całej Warmii, prowadzili długie i twarde negocjacje z wielkim udziałem Johanna Oestreicha, kupca bardzo zasłużonego dla życia kościoła i Braniewa oraz biskupa warmińskiego Josepha von Hohenzollerna (1808-1836) z władzą państwową i ostatecznie braniewskie seminarium przetrwało.
Jak wspomniano przeprowadzka była konieczna, ale początkowo wielki gmach Kamiennego Domu był za duży na potrzeby niewielkiego wtedy seminarium, dlatego część pomieszczeń diecezja wynajmowała profesorom Liceum Hosianum jako mieszkania. Z czasem profesorów przenoszono gdzie indziej, a obok seminarium zaczął funkcjonować mały internat dla chłopców, uczniów gimnazjum, rokujących nadzieję przystąpienia do stanu kapłańskiego. Swoje piętno na stanie Kamiennego Domu odbiła też francuska okupacja w 1807 r., bowiem kwaterowały tu wojska napoleońskie przyczyniając się do zniszczeń. W 1808 r. o koszt remontu toczył się spór między władzami królewieckimi a radą miasta i dopiero w latach 1814-1819 gmach został odremontowany. Ogród Kamiennego Domu był dzierżawiony w latach 1799-1825, zaś majątek w Juliance został sprzedany w 1811 r.
W 1808 r. ze względu na małą ilość chętnych seminarium praktycznie przestało istnieć, zaś „wykłady z filozofii i teologii w Gimnazjum Akademickim były prowadzone nieregularnie, bo brak quorum wpływał demobilizująco na profesorów, którzy zaniedbywali soje obowiązki, aż wreszcie w 1811 r. wykładów zupełnie zaniechano”. W 1809 r. zburzono kościół pofranciszkański, a ponieważ rząd uważał, że uczniowie powinni mieć własną kaplicę próbowano urządzić ją w Kamiennym Domu, początkowo w kaplicy kleryckiej, a później w refektarzu kleryckim, czego przy sprzeciwie władz kościelnych udało się uniknąć. Natomiast kościół gimnazjalny zbudowano dopiero w 1865 r.
W dniu 19.05.1817 r. władze państwowe podjęły decyzję o utworzeniu wydziału katolickiego w Braniewie. Od 1821 r. w Kamiennym Domu oraz sąsiadujących budynkach, zaczęły się też odbywać zajęcia dla studentów Liceum Hosianum. Seminarzyści mieszkali na II piętrze, z salą wykładową i gabinetem regensa oraz biblioteką na samej górze. Do 1827 r. znajdowało się tam również miejsce dla trzech profesorów Liceum Hosianum. Na I piętrze znajdowało się mieszkanie regensa i od 1825 r. kaplica dla kleryków. W XIX w. liczba kleryków wzrosła z 4 do prawie 70. W 1832 r. seminarium otrzymało statut. Pomieszczenia stawały się coraz ciaśniejsze, dlatego w 1845 r. zakupiono budynek Wagi Miejskiej (o wymiarach 27x11 m) naprzeciwko seminarium, gdzie po przebudowie została przeniesiona biblioteka.
Po zniesieniu zakonu jezuitów urząd regensa sprawowali do 1795 r. Valentin Ganswindt, do 1803 r. Matthias Regenbrecht oraz Joseph Wobbe do 1823 r. Wszyscy byli Warmiakami, podobnie jak jezuiccy regenci w 1772 i 1773 r. Petrus Laschki i Matthäus Schulz oraz pozostali członkowie 32- osobowego kolegium jezuickiego w Braniewie. W 1824 r. za sprawą biskupa Josepha von Hohenzollerna kierowanie seminarium diecezjalnym objął dr Joseph Scheill (1784-1834) człowiek ten zakończył czterdziestoletni okres przejściowy i dał początek nowożytnemu seminarium warmińskiemu. Za jego czasów liczba studentów wzrosłą z 6 do 27. Niestety zginął tragicznie podczas kąpieli w Pasłęce.
Kierownictwo nad seminarium sprawował regens, a od 1834 r. do pomocy miał subregensa. Funkcję regensa sprawowali kolejno: dr Joseph Scheill 1824-1834, dr Karl Ditter von Dittersdorf 1834-1843, Joseph Carolus 1845-1861, dr Ludwig Hoppe 1861-1869, dr Franz Hipler 1869-1887, dr Johannes Wiechert 1887-1901, Franz Schulz 1901-1907, Julius Hennig 1907-1919, Eugen Kanigowski 1919-1927, Eugen Brachvogel 1927-1930, dr Ernst Dubowy od 1931 r. Z kolei urząd subregensa pełnili: Johann Neubauer 1834-1844, dr Andreas Menzel 1846-1850, dr Ludwig Hoppe 1850-1861, dr Hugo Lämmer 1861-1862, dr Franz Hipler 1864-1869, dr Augustin Kolberg 1869-1884, Johannes Wichert 1886-1887, dr Anton Kranich 1881-1894, dr Augustin Bludau 1894-1895, dr Joseph Kolberg 1896-1901, dr Alois Borchert 1901-1905, dr Albert Hennig 1905-1921, Eugen Brachvogel 1921-1927, dr Paul Arendt 1927-1931, dr Paul Keuchel od 1931 r.
Wśród znanych postaci, które poznały Kamienny Dom był Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841) wybitny polski poeta, pisarz, dramaturg i publicysta. W 1817 r. odbył podróż po Prusach Zachodnich i Wschodnich, zwracając uwagę na związki historyczne z Polską. Przebywał też krótko w Braniewie, które opisał sporo miejsca poświęcając sprowadzeniu Jezuitów do Braniewa przez biskupa Stanisława Hozjusza. Autor opisał przejęcie obiektów jezuickich przez państwo pruskie po kasacie zakonu w 1780 r., w ramach którego przekształcono Collegium Hosianum w Gymnasium Academikum oraz zburzenie dawnego jezuickiego kościoła, co nastąpiło w 1809 r. Uwadze literata nie mogły ujść braniewskie szkoły, a zwłaszcza gimnazjalna biblioteka, pozostałość zbiorów jezuickich przejęta przez gimnazjum i licząca wówczas 4 tys. książek. Odrębnie Niemcewicz zajął się Seminarium Duchownym znajdującym się wówczas w Kamiennym Domu: „Za rządów Grzegorza XIII i staraniem biskupa Wydżgi, założone tu zostało seminaryum dla księży świeckich. Jest to piękny gmach dziś Steinhaus zwany. Na potężnej marmurowej tafli wyryty napis złotemi literami, oznacza, iż papież, gorliwy o nawrócenie heretyków, jakoto: Moskali, Szwedów, Gotów, Wandali, Duńczyków, Inflantczyków, Kurlandczyków, i t.d., by w blizkości krajów swoich mieli sposobność poznania przeklętych błędów swoich i nauczania się prawdziwej wiary, w Braunsbergu to seminaryum założył”.
Świadkiem dość dramatycznych wydarzeń budynek był w czasach tzw. Kulturkampfu, gdy władze pruskie walczące z Kościołem katolickim zamknęły seminarium. Ingerowano w wewnętrzną administrację seminarium poprzez wielokrotne rewizje. Ustawa z dnia 11.05.1873 r. tzw. Kulturkampfgesetz - dawała władzom „broń” przeciw seminarium duchownemu, bowiem państwo chciało mieć nadzór nad edukacją duchownych i prawo do kontroli instytucji. Mimo oporu biskupa i władz seminarium w dniu 24.09.1873 r. klerycy, zostali wydaleni a sale wykładowe opieczętowano. W dniu 22.10.1873 r. regens Hipler i subregens Kolberg zostali czasowo zatrzymani. Franz Hipler to najwybitniejszy warmiński historyk XIX w. i jeden z twórców powstałego w 1856 r. Warmińskiego Towarzystwa Historycznego. Próbom prywatnych zajęć dla seminarzystów zapobiegła denuncjacja, natomiast na zajęcia prowadzone przez regensa i subregensa pozwolono uczęszczać duchownym. Regens Franz Hipler wykorzystał swoje prawa profesorskie w liceum i prowadził wykłady teologiczne dla duchownych w auli liceum, co spotkało się z wielkim oburzeniem władz państwowych. Nastąpiły kolejne rewizje w dniu 19.07.1876 i 13.11.1876 r., a ponieważ regens Hipler nie ulegał żądaniom został wydalony z seminarium.
W dniu 9.12.1876 r. starosta braniewski Kleemann i jego sekretarz udali się do mieszkania regensa, gdzie byli subregens i alumni. Starosta odczytuje oficjalny nakaz przy proteście obu regensów. W imieniu alumnów diakon Schacht wyjaśnia, że ustępują tylko pod groźbą przemocy. Następnie starosta opuszcza salę, a sala wykładowa w Kamiennym Domu zostaje zapieczętowana. W dniu 20.12.1876 r. duchowni udali się z pisemnym protestem do starosty i przysięgą wierności biskupowi. Seminarium warmińskie było zamknięte od grudnia 1876 do maja 1886 r. Odtąd po ukończeniu studiów w Liceum, uczniowie byli wysyłani za granicę do bawarskiego Eichstätt w celu wprowadzenia do duszpasterstwa i przygotowania do konsekracji.
Oczywiście po zamknięciu seminarium liczba studentów teologii gwałtownie spadła i przez kilka lat wyświęcony został tylko jeden ksiądz. Jednak w konspiracji w 1882 r. podjęto kroki w kierunku odbudowy seminarium. Pomimo zakazu z 1873 r. w seminarium ustawiono ponownie stół obiadowy dla uczniów liceum mieszkających w domach prywatnych. Władze milcząco tolerowały te ruchy, gdyż przygotowywano się do zmiany nastrojów po Kulturkampfie i rewizji kościelno-politycznego ustawodawstwa. Niedługo potem, bo w dniu 19.07.1886 r. wydano zgodę ministerialną na ponowne otwarcie seminarium. W dniu 15.10.1886 r. do seminarium wkroczyło 24 uczniów, a w śród nich przyszły biskup warmiński Augustinus Bludau (1909-1930). Od tego czasu seminarium w sposób niezakłócony spełniało swoje zadanie osiągając liczbę 69 absolwentów po 13 latach. W dniu 29.08.1890 r. kupiono dom naprzeciw seminarium tzw. filię, gdzie wykonano mieszkanie dla subregensa i pokoje dla alumnów. Budynek miał wymiary 14x10 m. Natomiast kaplicę w 1889 r. przeniesiono na II piętro.
Do Kamiennego Domu należały też zabudowania gospodarcze, w tym budynek postawiony niedaleko Baszty Prochowej w 1907 r. Budynek Kamiennego Domu posiadał parter, trzy piętra i piwnicę. Na parterze znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, kuchnia i refektarz. Na pierwszym piętrze mieszkał regens. Obok mieściła się biblioteka, czytelnia, sala kaznodziejska, ułatwiająca korzystanie z książek i pogłębianiu wiedzy, sala chorych i pokój do indywidualnej nauki. Ponadto w budynku mieściły się sale wykładowe i mieszkania dla dwóch magistrów. Pozostałe pomieszczenia przeznaczono na konwikt dla studentów.
Na początku XX w. do seminarium uczęszczało 40-70 kleryków a Kamienny Dom zapewniał dla nich odpowiednie warunki lokalowe. Sytuacja zmieniła się w 1925 r. tuż po przemianowaniu Akademii Królewskiej na Akademię Państwową, gdy na studia trafili klerycy z diecezji gdańskiej a w 1932 r., gdy dołączyli alumni z St. Georgen k. Frankfurtu n. Menem. Wszyscy klerycy z trzech diecezji mieszkali w Kamiennym Domu. Upadły plany z lat 1929-1930 przeniesienia seminarium do gimnazjum (gimnazjum miało być zbudowane nowe w innym miejscu) i przekazania Kamiennego Domu ze wszystkimi przynależnymi budynkami na cele Warmińskiego Muzeum Regionalnego prowadzonego przez Warmińskie Towarzystwo Historyczne, które poszukiwało odpowiednich pomieszczeń dla zgromadzonych wartościowych zbiorów. Gdy projekt umieszczenia Seminarium Duchownego na terenie Gimnazjum Państwowego przepadł, pozostała budowa nowego budynku seminarium. Tym bardziej, że w 1932 r. w Kamiennym Domu „gnieździło się” aż 107 alumnów!
W 1931 r. miasto odkupiło budynek filii pod budowę sali gimnastycznej dla gimnazjum, natomiast dla subregensa i Ojca Duchownego wynajęto mieszkania w mieście, z kolei kleryków zacieśniono do 6 w pokoju. W latach 1931-1932 trwała budowa nowego gmachu Warmińskiego Seminarium Duchownego przy obecnej ul. Elbląskiej. Obiekt miał długość 70 m, dwa skrzydła boczne i 3 kondygnacje. Klerycy opuścili Kamienny Dom po poświęceniu nowego obiektu co miało miejsce w dniu 23.08.1932 r.
Sale i korytarze nowego Seminarium ozdobiono nielicznymi, ale wykwintnymi dziełami sztuki. Były w śród nich rzeźby i obrazy przeniesione z Kamiennego Domu, a mianowicie: gotycka figura Madonny z Dzieciątkiem, św. Jerzy z ok. 1500 r., Pieta mniej więcej z tego samego okresu, barokowy Zmartwychwstały Zbawiciel z Sątop i inne. Biblioteka seminaryjna, która miała 27,5 tysięcy pozycji i posiadała wiele cennych unikatów, a która mieściła się do tej pory w osobnym budynku na przeciw Kamiennego Domu, była administrowana przez bibliotekę Akademii Państwowej. Dlatego nie została przejęta przez nowe Seminarium, ale umieszczona została na III piętrze Kamiennego Domu.
KAMIENNY DOM NA POCZTÓWKACH
Przed wybuchem wojny w budynku znajdował się Urząd Budowlany (Behördenbau). Na początku XX w. w Kamiennym Domu znalazła się część eksponatów należących do Gabinetu Archeologii Antycznej Lyceum Hosianum założonego w 1880 r. przez prof. Wilhelma Weissbrodta (1836-1917). W 1927 r. część eksponatów przeniesiono do Kasyna Miejskiego. Nie mniej w Steinhausie znajdował się gabinet rzeźb, w którym było wiele odlewów rzeźb starożytnych. W bibliotece wśród zbiorów był stary psałterz z ładnymi miniaturami. Zachowało się tu wiele rzeczy polskich lub dotyczących Polski. Były tu również zbiory archeologiczne, numizmatyczne i przyrodnicze. W związku z bombardowaniem miasta przez lotnictwo sowieckie w 1945 r. najcenniejsze okazy zostały zabezpieczone przez ostatniego kierownika muzeum archeologicznego Josefa Weiniga (1888-1945). Niestety po wojnie zbiory uległy rozproszeniu, a znaczna ich część zaginęła. Obecnie kilkanaście rzeźb oraz część kolekcji cyny z przedwojennych zbiorów Braniewa znajduje się w zbiorach zamku w Lidzbarku Warmińskim (oddział Muzeum Warmii i Mazur). Znany niemiecki malarz Stephan Preuschoff (1907-1994), który od 1932 r. pracował w Braniewie początkowo tworzył w nowej, 30-metrowej Wieży Ciśnień przy Malzstraße (Sikorskiego), ale później artysta przeniósł się do atelier położonego w najbardziej prestiżowym budynku mieszkalnym w mieście - mianowicie do Kamiennego Domu.
W 1945 r. w gmachu umieszczono szpital polowy. Wkrótce w wyniku walk ucierpiał też Kamienny Dom, ale co do jego zniszczenia istnieją co najmniej dwie wersje. Pierwsza, że zniszczenia dokonało tzw. Brandkommando, które miało podpalić zarówno Kamienny Dom, nowe Seminarium i bibliotekę. Druga bardziej wiarygodna wersja to, że tak jak wiele innych zabytków staromiejskich Kamienny Dom został zburzony w braniewski „czarny dzień” 5 lutego 1945 r. Tego dnia w budynku spłonęło wiele cennych zabytków, archiwaliów i dokumentów historycznych. Jednak choć mocno był uszkodzony, po wojnie nadawał się do odbudowania. Działania wojenne w 1945 r. przyczyniły się do poważnego zniszczenia wielu budynków o niepowtarzalnej wartości historycznej. Jednak w 1948 r. konserwator zabytków województwa olsztyńskiego Zbigniew Rewski (1905-1989) przeszukiwał gruzy Kamiennego Domu w poszukiwaniu biblioteki Liceum Hosianum.
Losy obiektu śledzili też byli mieszkańcy Braniewa, bowiem wychodzący w Zachodnich Niemczech dziennik Das Ostpreußenblatt w 1957 r. kilkukrotnie informował o stanie Kamiennego Domu i innych zabytków pisząc: „Ratusz został wysadzony w powietrze w 1945 roku. Rynek jest całkowicie zniszczony. Zachowały się tylko ściany Kamiennego Domu" oraz, że pomimo wcześniejszych zapewnień polskich władz Kamienny Dom i szkoła zamkowa nie zostaną odbudowane. W innych numerach gazety z tego roku napisano: "Mówiono też o dachu nad ruinami Kamiennego Domu - tu też nic się nie zmieniło. Należy zatem założyć, że pozostałości zabytków architektury Braunsberga nadal niszczeją i zostały przekazane do całkowitego zniszczenia pod polską administracją", "Zachowała się tzw. 'Madonna Warmii' (piękna rzeźba naszego rodaka Fuhga na dziedzińcu gimnazjum). Pomnik wojenny i dzieło tego artysty na Kamiennym Domu zostały zniszczone". Rzeźbiarz Georg Fuhg (1898-1976) był autorem tablic i figur na pomniku poświęconym braniewianom poległym podczas I wojny światowej z 1933 r. i figury warmińskiej Madonny (Ermälndische Madonna) na kościele gimnazjalnym. Nie wiadomo co przedstawiało dzieło na Kamiennym Domu.
Jeszcze w 1959 r. prof. Marian Biskup (1922-2012) pisał: „należy dążyć do odtworzenia choćby najważniejszych obiektów Starego Miasta. Odnosi się to zwłaszcza do: kościoła św. Katarzyny, ratusza i przede wszystkim dawnego seminarium papieskiego, później duchownego (Steinhaus) obok domów sąsiednich będących siedzibą Hosianum. Istniejący materiał ikonograficzny pozwala — jak się wydaje — w pełni na rekonstrukcję tych budynków. Odbudowane gmachy dawnego seminarium i Hosianum winny znaleźć użytkowanie bądź jako budynki szkół średnich czy biblioteki, a nawet muzeum regionalnego (które istniało przed wojną w Braniewie)”. W 1960 r. dokonano przemiału na kruszywo gruzowe cegieł Kamiennego Domu, ruiny w części parterowej odgruzowano w innych przykryto warstwą gruzu. Powojenne zdjęcia pokazują dobrze zachowany portal wejściowy i ścianę zachodnią. Niestety ówczesnym decydentom najwyraźniej zabrakło wiedzy o nadzwyczajnej wartości artystycznej tego pięknego dzieła sztuki. Dziś w miejscu tym znajduje się pusty plac pokryty asfaltem, na którym prowadzone są zajęcia nauki jazdy… a nam pozostały dziesiątki zdjęć, pocztówek i ilustracji ukazujących Kamienny Dom.
W artykule wykorzystano fotografie ze stron Braniewo w fotografii, Braunsberg - Braniewo w opisach i w fotografii.
Źródła: Achremczyk S., Szorc A. Braniewo. Olsztyn 1995.; Biskup M. Rozwój przestrzenny miasta Braniewa. KMW nr 1, Olsztyn 1959.; Zielonka R. Losy studentów Alumnatu Papieskiego w Braniewie w XVI i XVII wieku.KM-W, nr 3 (297). Olsztyn 2017.; Wiśniewski J. Edukacja misjonarzy dla krajów protestanckich w Alumnacie Papieskim w Braniewie (1579-1798). Olsztyn 2016.; Wiśniewski J. Powołanie do istnienia i rozwój Seminarium Duchownego w diecezji warmińskiej. Studia Elbląskie XV. Elbląg 2014.; Załęski S. Jezuici w Polsce, tom IV. Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce. Kraków 1905.; Lilienthal v. J.A. Braunsberg in den ersten Decennien des 17. Jahrhunderts. Braunsberg 1837.; Dehio G., Gall E. Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler. Deutschordensland Preußen. Berlin 2020.; Bender J. Geschichte der philosophischen und theologischen studien in Ermland. Festschrift des Koenigl. Lyceum Hosianum zu Braunsberg. Braunsberg 1868.; Dethlefsen R. Das schöne Ostpreußen. München 1916.; Brachvogel E. Das Steinhaus als Priesterseminar. Ermländischer Zeitung, 22.08.1932.; Kopiczko A red. Cor dioecesis. 450 lat Warmińskiego Seminarium Duchownego „Hosianum“ (1565–2015). Olsztyn 2015.; Szorc A. Warmińskie seminarium diecezjalne w trudnym stuleciu 1772-1872. Studia Warmińskie XXXIV. Olsztyn 1997.; Wojtkowski J. Kalendarium budynków Warmińskiego Seminarium Duchownego w Braniewie i Olsztynie 1565-1961. Studia Warmińskie XXVIII. Olsztyn 1991.; Lesiński A. Budowa seminarium duchownego w Braniewie. Studia warmińskie XXXVIII. Olsztyn 1991.; Kopiczko A. Jubileusz pod nadzorem: obchody 400-lecia istnienia Wyższego Seminarium Duchownego „Hosianum” w Olsztynie. Studia Elbląskie nr 12. Elbląg 2011.; Lilienthal v. J.A. Die städtische Verwaltung in der Altstadt Braunsberg. NPPB 1853.; Lühr G. Die Matrikel der päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578-1798. Braunsberg 1925.;