JOHANN OESTREICH (1750-1833) – NAJWIĘKSZY PRZEDSIĘBIORCA W DZIEJACH BRANIEWA

współczesny portret Johanna Oestreicha znajdujący się w Muzeum Ziemi Braniewskiej Był nie tylko najpotężniejszym braniewskim przedsiębiorcą przełomu XVIII i XIX wieku, ale również mecenasem sztuki i szkolnictwa. Działał na wielu polach, między innymi w handlu, przemyśle i transporcie morskim. Do niego należało wiele okazałych i reprezentacyjnych budowli w mieście. Cieszył się też wielkim uznaniem pruskiego dworu królewskiego. Jest przykładem powiedzenia, że „pieniądze szczęścia nie dają” bowiem mimo wielkich sukcesów w handlu, przeżył wszystkie swoje dzieci i nie miał komu przekazać prosperującej firmy. Pamięć o nim rozpowszechnili przedwojenni braniewscy historycy, a warto o nim przypomnieć również współcześnie.

 

Uniwersytet Albrechta w Królewcu, zwyczajowo Albertyna lub Albertina (Albertus-Universität Königsberg) – istniejący w latach 1544–1945. Jedyny uniwersytet w Księstwie Pruskim i jeden z najważniejszych w I Rzeczypospolitej. Po oderwaniu Prus od Polski (w 1657 roku) Albertyna pozostała największym ośrodkiem akademickim w Prusach Wsch. do końca ich istnienia. Obecnie do tradycji Albertyny odwołuje się Bałtycki Uniwersytet Federalny im. Immanuela Kanta w Kaliningradzie. Królewiecki uniwersytet zawdzięcza swą nazwę Albrechtowi Hohenzollernowi – pierwszemu władcy Prus Książęcych. Celem, jaki stawiał książę Albrecht przed uniwersytetem, było szerzenie „czystej ewangelii” wewnątrz księstwa i w całej Rzeczypospolitej, dostarczenie państwu kadry urzędniczej, nauczycieli, lekarzy oraz ogólne szerzenie oświaty i kultury humanistycznej. Na ilustracji najstarszy budynek Collegium Albertinum ok. 1850 r. Absolwentami Albertiny wszyscy braniewscy Oestreichowie. 1768. prof. Immanuel Kant (1724-1804) – niemiecki filozof oświeceniowy i profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Alberta w Królewcu. Jeden z najwybitniejszych reprezentantów oświecenia. Jest twórcą filozofii krytycznej (transcendentalnej), zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów (rzeczy samych w sobie, np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk. Portret autorstwa Johanna Gottlieba Beckera (1720-1782). W 1770 r. Kant odwiedził Braniewo, a wcześniej gościł w swoim domu studenta Johanna Oestreicha.  Johann August Oestreich urodził się w Braniewie w dniu 6.09.1750 r. jako syn zamożnego kupca Franciszka Oestreicha (1711-1785) i Magdaleny (z domu von Kärpen), która przed zamążpójściem była posiadaczką niewielkiego sklepiku. Młody Johann był podobno chorowitym dzieckiem, ale dzięki staraniom rodziców otrzymał wszechstronne wykształcenie początkowo w domu, a później w braniewskim katolickim Gimnasium Hosianum, które ukończył w 1766 r. W tym samym roku wyjechał do Królewca, gdzie przygotowywał się do podjęcia studiów i w dniu 11.04.1767 r.został przyjętyna wydział prawa Uniwersytetu Alberta w Królewcu. Uczęszczał na wykłady filozofa prof. Immanuela Kanta (1724-1804), a także bywał w jego domu. Kant ze swoim szkockim przyjacielem, kupcem Robertem Motherby (1736-1801) przypłynęli w 1770 r. do Braniewa, odwiedzając domy Michaela Schorna i być może Franza Oestreicha. W 1770 r. młody Oestreich po zakończeniu nauki powrócił do Braniewa, gdzie podjął pracę w domu handlowym Franza Oestreicha jako agent handlowy, stopniowo odciążając zajętego „burmistrzowaniem” ojca.

W dniu 18.07.1748 r. król August III nadał Franzowi Oestreich tytuł patrycjusza oraz herb rodowy „złoty lew na niebieskiej tarczy”. Herb przedstawia złotego lwa w ciemnoniebieskim polu, nad tarczą stalowoniebieski otwarty hełm turniejowy, z którego unosi się złoty lew. Wnętrze hełmu jest czerwone z 4 złotymi klamrami, zaś stylizowane osłony hełmu są jasnoniebieskie. Znajdował się na kamienicy przy Langgasse nr 55 i spichlerzu Pod Złotym Lwem Ojciec Franciszek Oestreich (Franz Östreich) był już wówczas znanym kupcem i działaczem samorządowym o ugruntowanej pozycji i bogactwie, od lat odgrywającym wielką rolę w życiu gospodarczym i politycznym miasta. To on stworzył podstawę wielkiego rozkwitu Domu Handlowego Oestreich. Nazwisko Oestreich występuje w Pieniężnie, Ornecie i Dobrym Mieście już w XVII w. Franz urodzony w 5.11.1711 r. w Dobrym Mieście, był drugim synem tamtejszego kupca i rajcy Johanna Oestreich i Margarethy Maluck, córki Adama Maluck radnego z Dobrego Miasta, którzy zawarli związek małżeński w dniu 26.04.1705 r. W dniu 2.09.1722 r. Franz został przyjęty do gimnazjum Hosianum w Braniewie, do którego od 1720 r. uczęszczał jego starszy brat Andreas Oestreich (1709-?). Po ukończeniu szkoły studiował prawo na królewieckiej Albertinie, jednak w tym przypadku źródła są sprzeczne, gdyż mówią o ukończeniu studiów, ale z kolei nie ma go w wykazie absolwentów. Prawdopodobnie nie zdał egzaminu końcowego, jednak posiadał wiedzę prawniczą, niezbędną na stanowiskach, które miał wkrótce sprawować w Braniewie. 

Ratusz staromiejski był bliski Oetreichom. Franz początkowo był notariuszem miejskim (1738-1751), później rajcą (1744-1772) i wreszcie burmistrzem (1759-1772), a w latach 1773-1783 burmistrzem sądowym.  Nie wiadomo, kiedy dokładnie trafił do Braniewa, ale na pewno w latach 30-tych XVIII w. W 1738 r objął funkcję pisarza miejskiego (notariusza), którą sprawował do 1751 r. W dniu 2.05.1739 r. ożenił się z Magdaleną von Kärpen, która była właścicielką niewielkiego sklepiku. Żona była córką Antona v. Kärpen (1711-1753) rajcy miejskiego w latach 1747-1752 i m.in. starszego cechu kramarzy 1741-1744 oraz Reginy z domu Schacht pochodzącej z Dobrego Miasta. W dniu 22.03.1740 r. Franz Oestreich uzyskał obywatelstwo miejskie płacąc 50 florenów. Początkowo pracował w sklepie żony, ale wkrótce go przejął. Od 1738 r. pełnił wiele istotnych funkcji w mieście. W latach 1738-1751 był pisarzem miejskim, (sekretarzem, notariuszem) będąc jedynym urzędnikiem zatrudnionym w pełnym wymiarze w mieście, przy czym znającym prawo. W latach 1745-1751 był starszym cechu kramarzy (po teściu), a w latach 1744-1772 był rajcą miejskim. Ponadto był asesorem sądowym 1752-1753 i sędzią w 1754 r., zarządcą kasy 1752-1758, zarządcą rowów melioracyjnych i cielętnika 1752-1754 i 1756-1758. W 1743 r. jeszcze jako pisarz miejski samodzielnie znowelizował wilkierz miejski. W 1747 r., aby rozwinąć działalność gospodarczą wszedł w spółkę z szanowanym w mieście Henrykiem Schornem (1693-1758) - bogatym kupcem i burmistrzem w latach 1745-1758. Ten fakt zapoczątkował wielką karierę kupiecką. Z małego sklepiku prowadzonego jeszcze przed 1739 r. przez żonę Magdalenę,obaj wspólnicy przemienili go w duży dom handlowy o ugruntowanej pozycji.

 

Ilustracja przedstawiające harby rodowe braniewskich patrycjuszy. W dniu 18.07.1748 r. król August III nadał mu tytuł patrycjusza oraz herby rodowe otrzymali Franz Oestreich „złoty lew na niebieskiej tarczy” oraz wybitni rajcy i ówcześni burmistrzowie: Klemens Hanmann (1706-1789), jego bratanek Anton Hanmann (1725-1773), Karl Kising (1700-?), Heinrich Schorn (1693-1758) i jego syn Michael Schorn (1719-1790). W dniu 18.07.1748 r. król August III nadał mu tytuł patrycjusza oraz herb rodowy „złoty lew na niebieskiej tarczy”. Oprócz niego tytuły otrzymali również wybitni rajcy i ówcześni burmistrzowie: Klemens Hanmann (1706-1789), jego bratanek Anton Joseph Hanmann (1725-1773), Karl Kising (1700-?), Heinrich Schorn (1693-1758) i jego syn Michael Schorn (1719-1790). Herb rodowy w przyszłości zostanie umieszczony na kamienicy przy Langgasse 55 i spichlerzu Pod Złotym Lwem. Dyplom królewski dotarł do Braniewa dopiero w 1750 r., a w dniu 12.01.1751 r. odbył się wielki festyn z udziałem wszystkich obywateli. Franz Oestreich razem z ówczesnym burmistrzem Henrykiem Schornem prowadził uroczystość promulgacji dyplomu króla Augusta III. Sprawa dotyczyła przywilejów Starego Miasta nadanych w 1636 r. przez króla Władysława IV Wazę. Przywileje te, m.in. pieczętowanie pism zastrzeżonym dla szlachty czerwonym woskiem, gmerki rodowe i herb, podważył biskup warmiński Stanisław Grabowski. Wówczas mieszczanie braniewscy zwrócili się do króla, który potwierdził, a nawet rozszerzył przywileje, zmieniając również herb Braniewa. Patrycjuszowski herb Oestreichów przedstawia złotego lwa w ciemnoniebieskim polu, nad tarczą stalowoniebieski otwarty hełm turniejowy, z którego unosi się złoty lew. Wnętrze hełmu jest czerwone z 4 złotymi klamrami, zaś stylizowane osłony hełmu są jasnoniebieskie.

Herb Braniewa w wersji przyznanej przez Król Augusta III w 1748 r. Jago promulgację w 1751 r. przeprowadzili wspólnicy burmistrz Heinrich Schorn i sekretarz Franz Oestreich. Ten bogato zdobiony herb Braniewa z 1853 r. to fragment dyplomu Honorowego Obywatela Braniewa przyznanego lekarzowi Jacobowi Jacobsonowi (1807-1858) niezwykle zasłużonemu w zwalczaniu epidemii cholery w Braniewie w latach 1831-1852 W 1752 r. Franciszek Oestreich rozwiązał spółkę z Schornem i założył własną firmę Oestreich, która wkrótce stała się największym domem handlowym w Braniewie. Rozwój firmy zahamowała uciążliwa dla Braniewa i Warmii wojna siedmioletnia 1756-1763 i spowodowana nią rosyjska okupacja miasta w latach 1758-1762. Po śmierci burmistrza Henryka Schorna został wybrany burmistrzem Starego Miasta, którą to funkcję sprawował w latach 1759-1772. W ramach obowiązującego w Starym Mieście prawa, funkcja burmistrza była dożywotnia, a trzech burmistrzów wymieniało się co roku stanowiskiem. Dlatego Oestreich był burmistrzem prezydującym w latach 1760, 1762, 1765, 1767-1770, wiceburmistrzem w latach 1759, 1763, 1764, 1767-1769 oraz trzecim burmistrzem w latach 1761, 1766, 1768, 1771.

Braniewo w XIX wieku. Ilustracja z 1835r. ukazująca miejsce obecnej ul. Kromera. Północna strona rynku Starego Miasta -Kamienny Dom, pozostałość Bramy Mniszej, stary budynek poczty i barokowe domy patrycjuszy - ok. 1835 autor E. Höpffner. Twórcą warmińskiej poczty był w 1768 r. Franz Oestreich, nadzór nad nią sprawował również w czasach pruskich.  W 1768 r. na prośbę biskupa Stanisława Potockiego współorganizował pocztę warmińską, dzięki czemu jej główna siedziba znalazła się w Braniewie. Stąd listy wysyłano powozami pocztowymi dwa razy w tygodniu. Siedziba poczty znalazła się w kamienicy przy ówczesnej ulicy Rybackiej (Fischerstrasse), nazwanej później Pocztową (Poststrasse). W dniu 13.09.1772 r. jako wiceburmistrz był świadkiem wkroczenia do Braniewa wojsk pruskich w ramach I rozbioru Rzeczypospolitej. Zaskoczeni Braniewianie otrzymali patent króla Fryderyka Wielkiego włączający Warmię i Braniewo do Królestwa Prus. Franz Oestreich pozostał w radzie miasta, ale w dniu 13.09.1773 r. został zdymisjonowany ze stanowiska burmistrza wraz z całą radą przez władze pruskie. Odtąd organizacja i struktura rady Starego Miasta uległa gruntownej zmianie, gdyż na wzór pruski otrzymało nową organizację zarządu. Utworzono dwa departamenty: policyjny i sądowy (sprawiedliwości). Pierwszemu podlegały sprawy związane z handlem, manufakturami, zdrowiem, podatkami, itd., natomiast drugiemu wszystkie sprawy kryminalne i cywilne. W państwie pruskim braniewska rada utraciła swoją autonomię, niezależność, prestiż i silną pozycję, jaką cieszyła się wcześniej przez setki lat.

 

Carl Joseph Maximilian von Fürst i Kupferberg (1717-1790) był pruskim kanclerzem, który był odpowiedzialny za zarządzanie sądownictwem w kilku prowincjach pruskich. W dniu 25.09.1773 r. po uzyskaniu pozytywnych opinii Izby Wojennej i Domenalnej oraz Dyrekcji Generalnej jako Wielki Kanclerz podpisał akt nominacji powołujący Franza Oestreicha na stanowisko burmistrza sądowego i kierownika spraw pocztowych. Kilka tygodni po zajęciu miasta pojawił się tzw. burmistrz policyjny Johann Jakob Velhagen, dotychczasowy radca wojenny z Królewca i braniewianie obawiali się, że wkrótce pojawi się również obcy burmistrz sądowy. Jednak Prusacy wiedzieli, że w mieście jest powszechnie szanowany prawnik, więc nie widzieli powodu, aby go zwalniać. W dniu 25.09.1773 r. po uzyskaniu pozytywnych opinii Izby Wojennej i Domenalnej oraz Dyrekcji Generalnej - Wielki Kanclerz Maximilian Fürst von Kupferberg (1717-1790) podpisał akt nominacji powołujący Franza Oestreicha na stanowisko burmistrza sądowego i kierownika spraw pocztowych. Otrzymał pensję w wysokości 250 talarów rocznie i w wieku 61 lat został pełnoetatowym urzędnikiem w służbie Króla Prus. Dzięki temu, że przekazał prowadzenie interesu rodzinnego synowi, mógł poświęcić się pracy w wymiarze sprawiedliwości, bowiem wówczas cały system opierał się właśnie na magistracie i burmistrzu sądowym. Jego asystentem został Martin Poschmann (1737-1803), absolwent uniwersytetu w Królewcu, sekretarz miasta od 1767-1772, który po powstaniu magistratu sądowego został jego sekretarzem. Obaj zadbali, aby bezduszne pruskie przepisy stosować w sposób jak najbardziej dogodny dla mieszkańców Braniewa, bowiem obaj studiowali na pruskim uniwersytecie, a pełniąc uprzednio funkcje w samorządzie Braniewa, cieszyli się powszechnym poważaniem.

 

W 1781 r. Franz Oestreich poważnie zachorował i już nie wyzdrowiał, dlatego w 1782 r. przemianował firmę na Franz Oestreich & Sohn. Z kolei po 10 latach służby w dniu 26.09.1783 r. poprosił Izbę Królewską o zwolnienie z obowiązków burmistrza sądowego powołując się na trwającą chorobę, ale jednocześnie zarekomendował na swoje stanowisko Martina Poschmanna. Ponadto jako urzędnik państwowy był zwolniony z kwaterowania w swoim domu żołnierzy pruskiego garnizonu. Poprosił więc, o zachowanie tego przywileju dla siebie i swojej rodziny, gdyż na starość nie chciał w domu zakłócenia dotychczasowego porządku. W ówczesnym Braniewie stacjonował pułk piechoty Nr. 53, a z braku koszar żołnierze kwaterowali w domach mieszkańców, co było niewątpliwie uciążliwe. W kolejnych listach powoływał się również na prowadzenie kasy cukrowej i jej właściwe zabezpieczenie, bowiem Dom Handlowy w imieniu Króla zarządzał funduszem cukrowym na całej Warmii. Jako administrator tego funduszu państwowego uważał, że przysługuje mu zwolnienie z zakwaterowania wojska. W końcu podał, że jego dom jest zbyt mały, aby pomieścić żołnierzy, co świadczy o tym, że „stary” dom Oestreichów był dość skromy, a wielka rezydencja przy Langgasse miała dopiero powstać. W 1784 r. wniosek Franza Oestreicha o zwolnienie ze służby został oczywiście zaakceptowany, a władze podziękowały mu za 45 lat służby w administracji Braniewa. Nie ma tego w dokumentach, ale wniosek o niekwaterowanie wojska został również uwzględniony. Przeżył tylko półtora roku na emeryturze i zmarł w Braniewie w dniu 11.05.1785 r w wieku 72 lat. Pogrzeb odbył się w dniu 14.05.1785 r. Jego następcą za stanowisku burmistrza sądowego został lojalny współpracownik i poprzedni sekretarz miasta Martin Poschmann, który sprawował funkcję do śmierci w 1803 r. Dom Handlowy przejął jedyny syn.  

 

portret Johanna Oestreich, który w latach 1833-1945 znajdował się w staromiejskim ratuszu  Johann Oestreich po powrocie do Braniewa od 1770 r. był przygotowywany przez ojca do objęcia firmy, dlatego po odbyciu praktyki w rodzinnym domu handlowym, w latach 1772-1773 r. w celu zdobycia doświadczenia odbył podróż handlową do zachodnioeuropejskich centów handlowych, takich jak: Hamburg, Amsterdam, Londyn i Hull, aby poznać zagranicznych partnerów firmy ojca oraz nawiązać nowe stosunki handlowe. Sukces był niewątpliwy, gdyż firma Oestreich cieszyła się dobrą opinią i bezpiecznym kredytem, ale również otworzyła nowe perspektywy dla Braniewa i Warmii.   Przede wszystkim po powrocie zastał zupełnie inną sytuację, bowiem Braniewo znalazło się w państwie pruskim, z zupełnie innym ustrojem, ale również możliwościami. Johann Oestreich znał zalety dawnego ustroju miasta i Warmii, ale szybko dostosował się do nowych warunków, a wręcz wykazał przywiązanie do państwa pruskiego. Wkrótce ojciec dał „wolną rękę” synowi w prowadzeniu biznesu, a sam poświęcił się funkcji burmistrza sądowego w Braniewie.

 

początek XX w. od lewej spichlerz Pozd Złotym Gronem (odkupiony od rodziny Schorn przez Oestreichów) i wybudowany przez Johanna Oestreich spichlerz Pod Złotym Lwem. Oba spichlerze mimo uszkodzeń przetrwały działania wojenne w 1945 r., ale zostały rozebrane w 1954 r.Fryderyk II Wielki (1712-1786) król pruski w latach 1740-86, zwany  Podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych 1776-1783 nastąpiła wielka koniunktura na produkty rolne, ale również znacznie wzrosła żegluga i handel morski w krajach neutralnych, co wykorzystał Johann Oestreich kupując kilka statków, którymi na wielką skalę przewoził warmińskie płody rolne do portów brytyjskich, holenderskich i portugalskich. W 1779 r. ożenił się Dorothea Dubinski (?-1793) córką Andresa Dubinski kupca z Tylży, z którą miał sześcioro dzieci, 4 synów i 2 córki. W 1782 r. zostaje współwłaścicielem firmy ojca, która przyjmuje nazwę Franz Oestreich & Sohn. Jego osiągnięcia handlowe szybko zostały dostrzeżone na dworze królewskim, gdyż w dniu 13.06.1783 r. w uznaniu przedsiębiorczości otrzymał od króla Prus Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) zaszczytny tytuł królewskiego radcy handlowego (Kommerzienrath). Dodać należy, że król bardzo wspierał handel i przedsiębiorczość, m.in. wprowadzając taryfy ochronne dla własnych produktów. Podobno syn ze skromności ukrył ten niewątpliwy zaszczyt przed ojcem i opinią publiczną. Prawdopodobnie firma dzięki swej wiarygodności i uznaniu otrzymała wówczas od króla zgodę na handel cukrem i solą, co było zastrzeżone jako monopol państwa. W tym okresie wybrany został na przewodniczącego cechu kupieckiego w Braniewie.

 

 

Kamienica Johanna Oestreicha namalowana przez braniewskiego artystę Andrzeja Zielińskiego. Wybudowana w 1785 r., na przełomie XIX/XX w. należała do rodziny Borkowitz. Przed wojną mieścił się w niej w latach 1920-1932 r. Urząd Skarbowy, a później drukarnia rodziny Reibensahm. Baszta Prochowa zostałą wraz z przyległym placem ok. 1796 r. zakupiona przez Johanna Oestreicha. W 1828 r. przekazał ją dla Gimnazjum. Najstarsze zdjęcie przedstawiające teren dzisiejszego targowiska miejskiego. Tutaj pierwotnie w 1785 r. powstała fabryka adamaszku Oestreicha, następnie od 1798 r. była to własność fabrykanta Preußa. Mieściła się tu później fabryka mydła Carlson & Kistenmacher. Działała od 1824. W latach 1784-1785 wybudował luksusową rokokową kamienicę przy ul. LanggasseNr. 55 (Długa, obecnie Gdańska). Ten niezwykle urodziwy obiekt, będący wizytówką miasta został zniszczony w 1945 r., a rozebrany w 1958 r. Otrzymał specjalną pomoc państwową na ten cel, tzw. dodatek budowlany, tj. 10% poniesionych kosztów budowy w wysokości 751 talarów. Z resztą kolejni monarchowie pruscy odwiedzając Braniewo, zawsze zatrzymywali się w domu Oestreicha. W dniu 12.01.1785 r. wraz z ojcem za 2100 guldenów odkupuje od rodziny Schorn spichlerz Pod Złotym Gronem (zbudowany w 1728 r. z herbem rodowym Schornów - winogronami), był to ostatni wspólny interes ojca i syna. W tym samym roku założył w Braniewie na Hosangsgasse (Neuer Markt nr 8, obecnie teren targowiska przy Pl. Piłsudskiego) fabrykę adamaszku, aby przerabiać przędzę i sprzedawać z większym zyskiem. Jednak fabryka przetrwała tylko do 1790 r. ze względu na brak fachowej siły roboczej. W 1798 r. teren ten Johann Oestreich oraz działkę Neuer Markt 13 z ogrodem, spichlerzem i domem odsprzedał fabrykantowi skórzanemu Johannowi Ernst Preuß. Śmierć ojca w 1785 r. sprawia, że zostaje właścicielem firmy, która czerpie zyski, głównie z eksportu przędzy lnianej do Europy. W 1796 r. musiał dokonać rozbudowy rezydencji przy Langgasse, gdzie oprócz luksusowego apartamentu znalazły się firmowe kantory i magazyny. Potężny mansardowy dach i zdobiący ściany ornament rokokowy przez lata przyćmiewały sąsiednie budynki, a kamienica była jedną z atrakcji Braniewa, m.in. ze względu na klatkę schodową w stylu „gdańskim” oraz ozdobne przedproże przed budynkiem. W 1834 r. budynek jak cały majątek Oestreichów został wystawiony na licytację, a na przełomie XIX/XX w. należał do rodziny Borkowitz. Przed wojną mieścił się w niej w latach 1920-1932 r. Urząd Skarbowy, a później drukarnia rodziny Reibensahm. Ok. 1796 r. za 148 talarów nabył Basztę Prochową wraz z przyległym za nią placem z tyłu Gimnazjum i za Kamiennym Domem. W 1828 r. Baszta zapewne nieodpłatnie została podarowana na własność braniewskiego Gimnazjum funkcjonującego w obiektach dawnego jezuickiego Hosianum. W 1801 r. Oestreich kupuje plac na tzw. Lehmberg, gdzie za kilka lat powstanie największy spichlerz w Braniewie. Z kolei w 1803 r. kupił plac po starej plebanii kościoła św. Katarzyny, jednak nic na nim nie wybudował i ostatecznie w 1827 r. podarował ten teren miastu.

 

W latach 1784-1785 Johann Oestreich wybudował luksusową rokokową kamienicę przy ul. Langgasse Nr. 55 (Długa, obecnie Gdańska). Ten niezwykle urodziwy obiekt, będący wizytówką miasta został zniszczony w 1945 r., a rozebrany w 1958 r.widok od frontu i prawej strony rezydencji Johanna Oestreicha przy Langgasse nr 55. Potężny mansardowy dach i zdobiący ściany ornament rokokowy przez lata przyćmiewały sąsiednie budynki.Wnętrze kamienicy Oestreicha przy Langgasse 55. Kamienica była jedną z atrakcji Braniewa, m.in. ze względu na widoczną klatkę schodową w stylu „gdańskim”rzut pionowy parteru i I piętra kamienicy Oestreicha. Jak widać był to potężny budynek o wielu pomieszczeniach, w którym przed wojną mieszkało kilka rodzinKamienica przy Langgasse nr 55 zniszczona podczas działań wojennych w 1945 r.lata 50-te XX w. Mimo rozbiórki okolicznych budynków kamienica Oestreicha jeszcze stała, obecnie w jej miejscu stoi kwiaciarnia, a dalej pusty plac

  

W 1796 r. Johann Oestreich dokonał rozbudowy rezydencji przy Langgasse nr 55, gdzie oprócz luksusowego apartamentu znalazły się firmowe kantory i magazyny. Johann Oesterich przejął po ojcu znaczny kapitał i liczne kontakty handlowe, jednak rozwój swoich interesów, jak wielu innych kupców zawdzięczał temu, że od 1795 r. Prusy wycofały się z wojny przeciw rewolucyjnej Francji, a wojny kolejnych koalicji tworzonych przez Wielką Brytanię i sojuszników w latach 1792-1797, 1799-1801 i 1805, przyniosły ogromne zyski pruskim kupcom i armatorom. Do 1806 r. handel lnem i produktami lnianymi, takimi jak przędza, płótno, siemię, olej i liny okrętowe miał wielkie znaczenie dla Braniewa, choćby z tego powodu, że dzięki przetwarzaniu lnu i przędzy wielu ubogich ludzi znajdowało zatrudnienie i środki do życia. Wraz ze wzrostem upraw lnu wzrastały ceny gruntów, a rósł też handel miejski, tak więc Braniewo miało znaczny udział we wzroście gospodarczym na Warmii. Ba, od czasów Hanzy spadło znaczenie małego portu braniewskiego spowodowane płytkością 7-kilometrowego odcinka Pasłęki od portu do jej ujścia do Zalewu. Jednak panująca koniunktura końca XVIII wieku ustanowiła port w Braniewie jako znaczący punkt eksportu lnu i przędzy z Warmii, ale większość towarów eksportowano statkami czarterowanymi w Królewcu. Oczywiście firma Johanna Oestreicha miała największy udział w tym handlu, ale też wpływała na zatrudnienie w Braniewie oraz opłacalność produkcji lnu dla warmińskich chłopów.

Późniejszy braniewski bryg, 2-masztowy kapitan Heinrich Daniel Becker (1776-1842) był kapitanem żaglowca „Fama“ (to był jego pierwszy statek) w latach 1802-1808 i wreszcie wpadł w ręce francuskich kaprów. Dopiero w 1813 r. ponownie objął galeas „Alexander” z Elbląga. W końcu w latach 1826-1831 dowodził żaglowcem „Braunsberg”. Do 1842 r. kierował stocznią w Hinterhafen w Pilawie, był tam dowódcą portu i radnym. Majątek Johanna Oestreich dzięki handlowi przędzą lnianą rośnie błyskawicznie, dlatego podejmuje kolejne wyzwanie stając się największym armatorem Braniewa. W 1799 r. wspólnie z Henrykiem Barthem zamawia w elbląskiej stoczni (Bordingsreederzunft) żaglowiec Vigilante o nośności 386 ton. Od 1800 r. brytyjski statek Braunsberg, kursuje pomiędzy Braniewem i Hull głównym odbiorcą przędzy i lnu. W 1801 r. ponownie w spółce z Barthem zamawia w elbląskiej stoczni mistrza Karola Christiana Kluge (1755-1820) kolejny żaglowiec bark Fama o ładowności 374 ton. Oba statki pierwotnie zamówione były przez elbląskiego kupca i armatora Johanna Jakuba Roskampffa (1754-1804) i sprzedane spółce Barth-Oestreich. Były tak duże, że nie mogły zawinąć do portu w Braniewie, a co najwyżej zacumować u ujścia Pasłęki w pobliżu Pfahlbude. Stąd towary zapewne tu, a często już w Piławie przeładowywano na mniejsze jednostki i przewożono do Braniewa, gdzie mogły zawijać jednostki do 40 łasztów. Były to solidne, zbudowane z dębu żaglowce towarowe o dużej ładowności. Miały jeden pokład, ale konstrukcja umożliwiała stworzenie za pomocą położonych belek drugiego pokładu, co ułatwiało przewóz drobnicy. Z kolei towary masowe, jak zboże czy węgiel przewożono bez drugiego pokładu, ale zabezpieczano przed przesuwaniem, aby zapobiec przechyłowi, a nawet wywróceniu statku. Ożaglowanie typu bark umożliwiało zmniejszenie załogi o 3-4 marynarzy, co obniżało koszty, a także ułatwiało manewrowanie. Oba statki pływały pod braniewską banderą odpowiednio: Fama - kapitan Heinrich Daniel Becker (1776-1842) do 1808 r. i Vigilante - kapitan Peter Blancl do 1812 r. Raczej na pewno padły łupem francuskich kaprów, którzy polowali na statki łamiące blokadę kontynentalną. Port braniewski miał znaczne ograniczenia związane właśnie z płytkością Pasłęki, co powodowało, że wpływać mogły jednostki płaskodenne. Tu należy dodać, że braniewskie statki wywożące produkty lniane w drodze powrotnej przywoziły sól (np. z Portugalii) stosowaną jako środek konserwujący, zaopatrując w nią całą Warmię. Z tego powodu nabrzeże Pasłęki w Braniewie nazywano solnym (Soltbrügg). Przywożono również inne bardziej luksusowe towary z zagranicy, które kupione tanio były odsprzedawane z zyskiem na całej Warmii. Podobno Johann Oestreich mimo braku bezpośrednich połączeń przez Atlantyk uczestniczył też w eksporcie do Ameryki. W latach 1774-1803 firma Oestreichów wysłała ok. 3,5 mln wiązek przędzy, z czego najwięcej, bo 1,5 mln w dobie wojen koalicyjnych 1792-1803. Firma Oestreich posiada już wówczas doskonałą reputację i uznanie we wszystkich miastach handlowych w Europie Północnej.

Po zawarciu związku małżeńskiego urodzili się synowie Johann Franz (1780-1805) i Friedrich Andreas (?-1828), którzy naukę otrzymali w domu od prywatnych nauczycieli. Wiadomo, że bracia w 1796 r. rozpoczęli studia prawnicze na Uniwersytecie Albertina w Królewcu. Po ich ukończeniu kontynuowali edukację na zachodzie Europy, gdzie w latach 1799-1802 odbyli praktykę w hamburskiej firmie handlowej Reimarus, Büsch & Company, dokąd wyruszyli prawdopodobnie własnym statkiem. W latach 1802-1803 obaj odwiedzili Wielką Brytanię, Francję, Holandię i Szwajcarię, co sugeruje, że i w Alpach nawiązano kontakty handlowe dotyczące eksportu zboża i przędzy lnianej. Zwiedzili główne centra handlowe, a podróż powrotną z Paryża odbyli własnym powozem. Dlatego też w 1805 r. Johann przemianował firmę na Oestreich & Sohns. Jako największy pracodawca w Braniewie zatrudniał setki osób, np. nawet zimą, gdy ustawała wysyłka - przy wiązaniu, pakowaniu i sortowaniu przędzy lnianej - pracowało w spichlerzach do 250 ludzi. Do dziś nie ma w mieście większego przedsiębiorstwa.

fotografia rodzinna z 1864 r. Od prawej Molly Oestreich Hagen i jej mąż prof. August Hagen Pod koniec 1805 r. umiera syn Johann Franz, którego ojciec przygotowywał do przejęcia rodzinnej firmy. Nie był jednak pokornym synem, bowiem w dniu 27.05.1805 r. dokonał mezaliansu, wbrew woli ojca żeniąc się z córką prostego żołnierza Magdaleną Sadeicko (1780-1866). Niestety Johann Franz zmarł na zapalenie płuc w dniu 23.11.1805 r. a jego córka Emilie Cäcilie (1.04.1805-1876)nazywana Molly stała się ulubienicą Johanna Oestreicha, dosłownie „Słońcem w domu dziadka”. W 1825 r. Molly wyszła za mąż w Braniewie za poetę i królewieckiego profesora Ernsta Augusta Hagena (1797-1880), z którym miała pięcioro dzieci. Wspólnikiem ojca w firmie zostaje Friedrich.

 

Spichlerz Pod Złotym Lwem wybudowano w 1806 r. u szczytu powodzenia w handlu lnem Johanna Oestreicha. Później spichrz należał do Ignatza Grunaua, a następnie wraz z Wielkim Młynem przeszedł na własnością elbląskiej fabryki Schichau W 1806 r. powstaje kolejny gmach, który przez blisko 150 lat będzie wizytówką Braniewa mianowicie spichlerz Pod Złotym Lwem (Goldner Löwe, Löwenspeicher), nazwany tak od rodowego herbu nadanego przez króla Augusta III. Był to największy spichlerz w braniewskim porcie, który został zniszczony w 1945 r. i rozebrany kilkanaście lat później. Nabycie i budowa spichlerzy oraz rozbudowa domu pokazują jak prężnie rozwijała się firma, która potrzebowała co raz większych obiektów. W firmie Johanna Oestreicha pobierało naukę kupiectwa i handlu lnem wielu młodych ludzi z całego obszaru Prus Wschodnich, którzy znajdowali później zatrudnienie w firmie będąc najpierw agentami, a następnie pełnomocnikami. Stad tacy ludzie jak tj. Ferdinand Kuckein (1777-1863) z Bartoszyc, Johann Herzog z Gerdauen (Żeleznodorożnyj), Joseph Eyding z Fromborka, Heinrich Barth (z nieznanego miasta Prus Wsch.), a nawet Simon Stampe z Rendsburga w Szlezwiku-Holsztynie. Kilku z nich stanie się wkrótce znanymi i zamożnymi kupcami w Braniewie.  

Braniewo w XIX wieku. Litografia z 1837r. autorstwa Friedricha H. Bilsa ukazująca ówczesne Braniewo od strony południowej. Widoczny jest fragment muru przy kościele św. Katarzyny.  Wspaniały okres prosperity dobiega jednak końca. Jeszcze w 1805 r. zdołano wysłać statkami z Braniewa ok. 300 tys. wiązek przędzy, ale były to ostatnie dni dobrobytu i pokoju w Prusach. W 1806 r. dochodzi do konfliktu z Anglią i Szwecją, gdy Prusy za namową Francji zamknęły porty dla żeglugi angielskiej. Reakcją Anglii było zajęcie 300-400 pruskich statków oraz blokada portów bałtyckich przez flotę Szwecji. W grudniu 1806 r. cesarz Napoleon wprowadza tzw. system kontynentalny mający na celu zamknięcie kontynentu europejskiego dla handlu ze znienawidzonym przeciwnikiem, czyli Wielką Brytanią, ale również utrudniał handel wewnętrzny. Wielu armatorów i kupców padło łupem działalności kaprów, a straty w handlu odbiły się na gospodarce całych Prus. Handel lnem i jego wyrobami był bardzo ważny dla Braniewa i regionu, bowiem dawał zatrudnienie setkom osób z warstw biedniejszych. Spadek eksportu przędzy jest ewidentny w 1806 r. zdołano wysłać 92 tys. wiązek, w 1807 - 1,5(!) tys., w 1808 r. 101 tys., w 1809 r. 140 tys. i ten „rekord” zostanie pobity dopiero w 1822 r. 

największy braniewski spichlerz Pod Złotym Lwem (Goldner Löwe, Löwenspeicher) wybudowany w 1806 r. przez Johanna Oestreicha. największy braniewski spichlerz Pod Złotym Lwem (Goldner Löwe, Löwenspeicher) wybudowany w 1806 r. przez Johanna Oestreicha. b_150_100_16777215_00_images_oestreich_26._pod_lwem.jpgobecna ul. Portowa przed wojną. Po lewej pierwszy spichlerz Pod Złotym Lwem (1806), po prawej spichlerze Pod Złotym Gronem (1728) i Mariacki (1831). W głębi po lewej spichlerze Pod Orłem (1785, obecnie budynek po banku) i Przy Kaczej Uliczce (XVIII w.,obecnie pusty plac za bankiem).obecna ul. Portowa po wojnie. Od lewej spichlerz Pod Złotym Gronem (Goldene Traube), Spichlerz Mariacki (jedyny ocalały współcześnie) i po prawej fragment spichlerza Pod Złotym Lwem

 

Fryderyk Wilhelm III Pruski (1770-1840) Król Prus w latach 1797-1840. Syn Fryderyka II Pruskiego. W latach 1792–1794 brał udział w działaniach wojennych przeciwko Francji. W czasie wojen napoleońskich prowadził początkowo politykę neutralności. Jednak sprowokowany utworzeniem Związku Reńskiego wypowiedział w 1806 wojnę Napoleonowi, którą szybko przegrał. Na mocy traktatu tylżyckiego w 1807 zmuszony był do rezygnacji z ziem na zachód od Łaby, zgody na utworzenie Księstwa Warszawskiego z ziem, które trafiły do rąk pruskich po rozbiorach Polski. Nieudolny król po przegranej wojnie przeprowadził pewne reformy społeczne, administracyjne i wojskowe. W 1812 Prusy zmuszone zostały przez Napoleona do udziału w kampanii moskiewskiej pod dowództwem generała Yorcka. Po klęsce Napoleona w Rosji zawarł sojusz z Rosją i przystąpił do koalicji antyfrancuskiej. Oddziały pruskie odegrały istotną rolę w bitwach w latach 1813-1814 i 1815. Na kongresie wiedeńskim Fryderyk Wilhelm uzyskał znaczne terytoria. Współtwórca Świętego Przymierza. Portret króla Fryderyka Wilhelma III z 1820 r. autor Ernst Gebauer.minister Heinrich Friedrich Karl von Stein (1757-1831). – pruski polityk, baron Rzeszy, szef ministrów i jeden z twórców reform, które w okresie napoleońskim umożliwiły odbudowę potęgi państwa pruskiego i uzyskanie przez nie w przyszłości kluczowej roli w Niemczech. Portret Johanna Christopha Rincklake z 1804 r.  Rok 1807 przyniósł działania wojenne i francuską okupację miasta, stąd też straty w handlu braniewskim. Gdy wojna zbliżyła się do Braniewa Johann Oestreich musiał rozważyć czy zostać, ale ostatecznie wyjechał do Królewca, a później do Tylży i Kłajpedy. Miał podstawy do obaw, bowiem od początku żarliwie występował przeciw francuskiej agresji. Zorganizował pomoc wdowom i sierotom, weteranom i inwalidom, przeznaczając na ten cel 5 tys. talarów. Za patriotyczną postawę otrzymał list z dnia 24.10.1806 r. z podziękowaniem od ministra Heinricha Friedricha Karla von Stein (1757-1831).W czasie przymusowego wyjazdu poznał osobiście króla Fryderyka Wilhelma III i wiele znaczących osobistości, dzięki czemu później uzyskał znaczne wsparcie dla wymęczonej wojną Warmii. Johann Oestreich zaprzyjaźnia się tam z radcą stanu w ministerstwie Spraw Wewnętrznych Georgiem Heinrichem Nicolovius (1767-1839), który jako Kierownik Departamentu Kultury i Edukacji Publicznej będzie w przyszłości odpowiadał za reformę szkolnictwa w Prusach. Innym bliskim znajomym był Heinrich Schmedding (1774-1846), odpowiedzialny za sprawy religijne i szkolnictwa w Radzie Ministrów. Te znajomości kilka lat później okażą się bardzo pomocne przy reformie braniewskich szkół. Dowodem na te stosunki byłą jego późniejsza korespondencja. W braniewskiej rezydencji pozostał syn Friedrich i jego siostra.

Generał Pierre-Antoine Dupont de l'Étang. W latach 1806-1807 w korpusie marszałka Bernadotte'a wziął udział w I wojnie polskiej. Odniósł zwycięstwo pod Braniewem w dniu 26.02.1807r. gdy na czele swojej dywizji wzmocnionej 3 pułkami lekkiej kawalerii, atakując dwoma kolumnami odbił miasto i rozbił zgrupowanie pruskiego generała von Plötza, kończąc kampanię zimową w Prusach. Przez kilka miesięcy wraz z grupą 20 wyższych oficerów kwaterował w domu Oestreichów na ich koszt, który wyniósł 23 tys. talarów.  Francuzi zdobyli miasto po bitwie w dniu 26.02.1807 r. i okupowali Braniewo w okresie luty-grudzień 1807 r. Nakładali kontrybucje, obciążali miasto kosztami utrzymania garnizonu, które wyniosły ok. 800 tys. talarów, wreszcie na Nowym Mieście zniszczyli 46 budynków. Francuskie dowództwo na czele z generałem Pierre Dupont jako kwaterę zajęło dom Johanna Oestreicha i na jego koszt codziennie utrzymywano 20 wyższych oficerów francuskich oraz służbę w podobnej wielkości. Podobno produkty a nawet potrawy dostarczano z Elbląga, oczywiście na koszt gospodarzy. Koszty pobytu Francuzów w domu Oestreicha wyliczono na 23 tys. talarów, ale on sam nigdy nie upominał się o zwrot. Co więcej, mimo oczywistych kosztów pomógł w spłacie francuskiej kontrybucji. Pobyt Francuzów miał też pozytywny przypadek otóż, gdy ciężko zachorowała ukochana wnuczka Molly, życie uratował jej francuski lekarz przebywający na kwaterze w domu Johanna Oestreicha. Do końca życia Molly darzyła wielką sympatią Francję i Francuzów. Po pokoju w Tylży Johann Oestreich wrócił do Braniewa i ciężko zachorował, ale później z zapałem oddał się działalności handlowej i społecznej. Między innymi miał za zadanie rozdzielenie kwoty 5896 talarów otrzymanych od Tajnej Rady Finansowej (Geheimen Finanzrath) dla najbardziej potrzebujących pomocy mieszkańców Warmii.

Żaglowiec typu galeas „Passarge” (ładowność 174 tony) zakupiony w 1828 r. przez spółkę Stampe&Barth. Obaj wspólnicy byli wychowankami Johanna Oestreicha, a Barth jego wspólnikiem przy zakupie i eksploatacji żaglowców „Vigilante” i „Fama”.  Tymczasem wojna 1806-1807 zakończyła się klęską Prus, które stając się sojusznikiem Francji przystąpiły do francuskiego systemu kontynentalnego. System zamknął kontynent europejski dla handlu ze znienawidzoną przez Napoleona Wielką Brytanią, ale utrudnił również handel wewnętrzny. Statki handlowe łamiące blokadę kontynentalną stały się celem kaprów w służbie francuskiej. Wszystkie te elementy, doprowadziły w następnych latach 1807-1814 do upadku licznych armatorów i kupców w całej Europie, a państwo pruskie poniosło wielkie starty finansowe i gospodarcze, również podczas tzw. wojny wyzwoleńczej 1813-1814. Wielu właścicieli uznanych domów handlowych, którzy przetrwali wojny ostatecznie ogłosiło upadłość, ale nie Johann Oestreich. Dopóki wraz z Henrichem Barthem posiadał statki Vigilante (do 1812) i Fama (1808), w razie potrzeby przewoziły one towary mimo trwającej blokady kolonialnej i zapewne padły łupem kaprów francuskich.

 

największy braniewski spichlerz Pod Złotym Lwem (Goldner Löwe, Löwenspeicher) wybudowany w 1806 r. przez Johanna Oestreicha.  Notabene zagadkową postacią jest Heinrich Barth, wspólnik Oestreicha przy zakupie żaglowców. Nie wiadomo skąd się pojawił i kiedy się urodził (ok. 1775). Pojawia się nagle jako korespondent firmy ok. 1779 r. Miał na koncie patriotyczny postępek, bowiem odkupił w 1807 r. od francuskich żołnierzy srebrną pieczęć Nowego Miasta. Następnie pieczęć odkupił od niego Friedrich Oestreich, aby zachować dla przyszłych pokoleń pamiątkę po niezależności tego miasta. Barth zakupił budynek przy Langgasse i I. Kirchenstrasse (dawny Dwór Artusa) co podniosło jego reputację, ale wkrótce odsprzedał go kupcowi Ferdinandowi Kuckein. Należał od 1809 r. do Tugenbundu, w latach 1814-1816 wspierał Szkołę dla dziewcząt. Jako członek komisji budowli wodnych dbał o stan przystani Pfahlbude. W latach 1811-1815 był członkiem rady miasta, a nawet przewodniczył w 1814 r. po Johannie Oestreichu. W 1833 r. opublikował esej o spadku handlu przędzą jako przyczynie bezrobocia wśród biedoty. Założył spółkę z Simonem Stampe, która zbankrutowała w 1848 r. W 1856 r. ogłosił upadłość, a ostatnia wiadomość o nim pochodzi z 1859 r.

 

 

Karl August baron von Hardenberg (1750-1822) – reformator, polityk i książę pruski. Reformator, polityk i minister, który odegrał największą rolę wśród reformatorów Prus zagrożonych wówczas zniknięciem z mapy Europy. Przeprowadził reformę państwa w duchu społecznego i gospodarczego liberalizmu. Uporządkował finanse, co umożliwiło Prusom spłacenie kontrybucji nałożonej przez Francję. Przeprowadził uwłaszczenie chłopów i sekularyzację dóbr kościelnych. Reprezentował Prusy na kongresach w Akwizgranie, Opawie i Weronie. Na kongresie wiedeńskim w latach 1814-1815, zwołanym w celu dokonania zmian terytorialnych i ustrojowych po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich, decydujący głos mieli przedstawiciele pięciu mocarstw, jednym z tych przedstawicieli był Hardenberg. Portret Friedricha Georga Weitscha z 1822 r.  W 1809 r. jak większość śmietanki miasta Johann Oestreich przystąpił wraz z synem Friedrichem do Tungenbundu (Związek Cnoty) pruskiego stowarzyszenia naukowego, które w rzeczywistości dążyło do podniesienia ducha narodowego i zrzucenia jarzma francuskiego. Po wprowadzeniu rozporządzenia królewskiego z dnia 19.11.1808 r. o samorządzie miast, w okresie reform wprowadzanych przez ministrów von Steina i Karla Augusta von Hardenberga (1750-1822), weszła w życie ordynacja miejska przyznająca samorząd gminom miejskim. Mieszczanie uzyskali prawo samodzielnego zarządzania sprawami miasta za pośrednictwem organów samorządowych, pochodzących z wyborów. Władze samorządowe wykonywały zadania własne i zlecone, miały swobodnego organizowania spraw budownictwa, podatków, szkolnictwa, komunikacji, itp.  

 

ustanowione przez króla Fryderyka Wilhelma III, w dniu 18.01.1810 r. odznaczenie, tj. złota Powszechna Odznaka Honorowa I klasy (goldene Allgemeines Ehrenzeichen I. Klasse), przyznawana za zasługi obywatelskie. Johann Oestreich był jednym z pierwszych odznaczonych, gdyż otrzymał ją w dniu 21.01.1810 r. Odznaka miała dwie klasy: złotą i srebrną i przyznawana byłą do 1814 r., gdy złoty medal zastąpiono srebrnym krzyżem, a od 1830 r. przyznawana jako Order Czerwonego Orła IV klasy. Medal przywrócono w latach 1890-1918. Ratusz staromiejski był bliski Oetreichom. Franz początkowo był notariuszem miejskim (1738-1751), później rajcą (1744-1772) i wreszcie burmistrzem (1759-1772), a w latach 1773-1783 burmistrzem sądowym. Johann w latach 1811-1813 był przewodniczącym rady miasta. W 1833 r. w ratuszu odbyła się żałobna akademia na jego cześć, a do 1945 r. wisiał tam jego portret.  W styczniu 1809 r. po wprowadzeniu nowego porządku miejskiego Oestreich został przewodniczącym Rady Miasta, a 23.03.1809 r. wygłosił dobrze przyjęte przemówienie, w którym wychwalał duch pruskiej wspólnoty i obywatelstwa. Brat przyjaciela, wydawca z Królewca Friedrich Nicolovius (1768-1836) opublikował to przemówienie, przez co stało się znane w całym kraju. W tym samym roku miasta okręgu warmińskiego wybrały go na deputowanego do generalnego Sejmu Krajowego (Landtag) w Królewcu, który rozpoczął pracę w dniu 1.05.1809 r. Obowiązki przewodniczącego rady miasta jak wszystkie inne Oestreich traktował bardzo poważnie. Na miejscu dawnej strzelnicy mieszczańskiej zbudowano szpital, utrzymywany m.in. z darowizn, w którym już w pierwszym roku działania było leczonych 181 pacjentów. Przeprowadzono meliorację łąk Starego Miasta, a dzięki zbudowanym wałom i nowemu młynowi, zmniejszono tak częste powodzie powodowane przez nieuregulowaną Pasłękę. Gdy w dniu 23.03.1810 r. składał sprawozdanie z rocznej działalności, podkreślił doskonałą współpracę magistratu i rady miasta. Został wybrany na kolejną kadencję. Jego praca na rzecz Prus została doceniona przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III (1797-1840), który w dniu 21.01.1810 r. odznaczył go dopiero co ustanowionym odznaczeniem, tj. złotą Powszechną Odznaką HonorowąI klasy (goldeneAllgemeines Ehrenzeichen I. Klasse), przyznawanym za zasługi obywatelskie.

 

Krzyż Rycerski Orderu Czerwonego Orła III klasy (Roter Adler Orden 3.Klasse) w wersji z 1810 r. przyznany Johannowi Oestreichowi przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III w dniu 18.01.1812 r.  W 1811 r. uczestniczył w nadzwyczajnym zjeździe stanów pruskich w Berlinie jako przedstawiciel małych miast. Odbył liczne spotkania, przedstawił też własne opracowanie odnoszące się w 10 punktach do kwestii podatkowych. Do Braniewa powrócił w dniu 5.06.1811 r. W latach odbudowy Prus po klęsce objął swoją opieką braniewskie szkoły, a społeczną działalność na rzecz oświaty prowadził do końca życia. W dniu 18.01.1812 r. został odznaczony przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III wysokim pruskim odznaczeniem państwowym Krzyżem Rycerskim Orderu Czerwonego Orła III klasy (RitterRoten Adler Orden III. klasse).

 

przedwojenne zdjęcie przedstawiające spichlerz pod Złotym Gronem i Mariacki. W 1785 r. Ostreichowie za 2100 guldenów odkupili od rodziny Schorn spichlerz Pod Złotym Gronem - zbudowany w 1728 r. z herbem rodowym Schornów – winogronami. Spichlerz został rozebrany w 1954 r.  W okresie wojen napoleońskich wobec politycznego zaangażowania ojca, dużą rolę zaczyna odgrywać Friedrich Oestreich, który w dużym stopniu wyręcza ojca w prowadzeniu firmy. W 1811 r. wraz z szwagrem prof. Danielem Friedrichem Schützem dyrektorem Archiwum Państwowego w Królewcu, odbył podróż do Czech i na Śląsk szukając zakładów tkackich jako odbiorców warmińskiego lnu. Po zakończeniu działań wojennych w 1814 r. odwiedził Anglię próbując odnowić kontakty przerwane wojnami napoleońskimi i tzw. blokadą kontynentalną, ale mimo tych wyjazdów trudno było po latach przerwy powrócić do dawnych powiązań. Od tego czasu zaczęła spadać produkcja warmińskiej przędzy lnianej, co było też spowodowane wprowadzeniem w Anglii maszyn tekstylnych, wykonujących lepszą gatunkowo przędzę od tej ręcznie robionej na Warmii. Uprawa lnu była pracochłonna, dlatego chłopi szybko przestawili się na zboża. Handel lnem w Braniewie trwał do połowy XIX w., ale wreszcie zaniknął.

Pruska Landwehra 1813-1814. Rys. Richard Knoetel. Pierwszy z lewej przedstawiciel Prus Wschodnich. Johann Oestreich wyłożył znaczne środki na powstanie i wyposażenie braniewskich oddziałów ochotniczych.  Lata 1812-1813 to ponowna zawierucha wojenna związana z przemarszem wojsk koalicji Napoleona przeciw Rosji. W czerwcu 1812 r. starosta von Willich stawał na głowie, aby zaopatrzyć maszerujące oddziały francuskie i polskie, a w styczniu 1813 r. wycofujący się z Rosji korpus marszałka Macdonalda. Potem pojawili się owacyjnie witani Kozacy. Na fali patriotycznego uniesienia w Prusach przeciw znienawidzonemu Napoleonowi wiosną 1813 r. Oestreich wyłożył znaczną kwotę na sformowanie i uzbrojenie braniewskich ochotniczych oddziałów Landwehry i Landstuhrmu oraz pomagał w utworzeniu lazaretu. W 1814 r.  braniewska jednostka Landswehry, w liczbie 99 piechurów i 17 kawalerzystów bierze udział w oblężeniu Gdańska, a liczący 207 ludzi Landstuhrm składa się z 6 kompanii.

 

Lubomino. Kościół parafialny katolicki. Wnętrze. Ściana wschodnia z ołtarzami. Fotograf Ulbrich Anton 1904-1909. Ołtarz Johann Oestreich kupił w 1809 r. podczas rozbiórki kościoła jezuickiego w Braniewie i podarował dla kościoła w Lubominie.  Oprócz niewątpliwych osiągnięć uzyskanych jako przedsiębiorca, był też wszechstronnie wykształconym humanistą. Znał łacinę, był miłośnikiem sztuki oraz literatury niemieckiej, angielskiej i francuskiej, przykładowo w 1807 r. był subskrybentem pisma literacko-kulturalnego Vesta. Für Freunde der Wissenschaft und Kunst. Gdy w 1809 r. władze pruskie poleciły rozbiórkę kościoła jezuickiego, nabył na licytacji XVIII-wieczny ołtarz oraz inne sprzęty, które przekazał do kościoła w Lubominie. W ocenie najbliższych przyjaciół, mimo wielkiej zamożności był człowiekiem skromnym, bezpretensjonalnym i wysokiej moralności. Charakteryzował się legalizmem w działaniu, pracowitością i punktualnością. Był lojalny wobec przyjaciół, komunikatywny, gościnny i wesoły. Był też zagorzałym katolikiem.

 

Georg Heinrich Ludwig Nicolovius (1767-1839) - pruski urzędnik. W 1805 roku otrzymał posadę w Kamerze Wojny i Domen w Królewcu, gdzie mu powierzono sprawy szkolnictwa i Kościoła katolickiego. Kilka miesięcy później został świeckim radcą konsystorza, a w latach 1806-1807 radcą w radzie nadzorczej uniwersytetu i pierwszym bibliotekarzem królewskiej biblioteki. W grudniu 1808 roku został dyrektorem W 1811 r. pruskie władze państwowe przeznaczają zamek biskupi do celów pedagogicznych. W dniu 2.07.1811 roku powstała tu szkoła pedagogiczna tzw. Instytut Kształcenia Nauczycieli Ludowych (Normalinstitut). Następnie w latach 1825-1926 szkoła funkcjonuje jako Seminarium Nauczycielskie (Lehrer-Seminar). W otwarciu Instytutu uczestniczył Johann Oestreich. Obraz Ferdinanda von Quast (1807-1877) Wniósł wielkie zasługi w reorganizacji braniewskich szkół, gdyż w jego ocenie szkolnictwo był w bardzo złym stanie. A było, bowiem po kasacie zakonu jezuitów w 1780 r. podupadało gimnazjum, a innych szkół nie było. Jednak po kilkunastu latach, m.in. dzięki wielkiemu zaangażowaniu Johanna Oestreicha, miasto ponownie jak za czasów Rzeczpospolitej, stało się prężnym ośrodkiem edukacyjnym, kształcącym nauczycieli, księży oraz młodzież obu płci na poziomie średnim. Oestreich zwrócił się prośbą do Króla i z dniem 11.12.1810 r. otrzymał od Rady Ministrów (Kabinetsordre) zgodę na przeprowadzenie reformy braniewskich szkół.  W tym przypadku bardzo ważna okazała się przyjaźń z Gorgiem Heinrichem Nicolovius, wówczas kierownikiem Sekcji ds. kultury i nauczania publicznego w Ministerstwie Spraw Religijnych, Edukacyjnych i Medycznych oraz Heinrichem Schmeddingiem, który w Radzie Ministrów odpowiadał za sprawy duchowieństwa i szkolnictwa. Dzięki koneksjom na najwyższych szczeblach i licznym petycjom w 1811 r. powstała placówka mająca na celu kształcenie nauczycieli dla szkół elementarnych. Tak więc Oestreich uczestniczył w założeniu Instytutu Kształcenia Nauczycieli Ludowych (Normalinstitut), od 1825 r. pod nazwą Seminarium Nauczycielskiego, w którym miało być utrzymywanych 25 uczniów. Szkołę otworzono w dawnym zamku biskupim. Podczas otwarcia Instytutu w dniu 2.07.1811 r. wygłosił przemówienie inauguracyjne. Wcześniej uczestniczył w założeniu z dniem 1.05.1809 r. Szkoły Rzemieślniczej dla Dziewcząt (Industrie-Schule für Mädchen, późniejsze liceum Elisabethschule). Szkoła w 1810 r. miała 165 uczennic i 21 nauczycieli. Była średnią szkołą prywatną, ale nadzorowaną przez władze oświatowe. W dniu 29.07.1811 r. Oestreich został mianowany przez Departament Edukacji Kulturalnej i Publicznej na stanowisko kuratora lokalnego (Curator localis) nadzorując lekcje i uczestnicząc w egzaminach oraz społecznie zarządzał kasą i majątkami braniewskich szkół.

 

Braniewo w XIX wieku. Ilustracja z 1835r. przedstawia ówczesny wygląd Liceum Hosianum, gdzie uczono języka polskiego, a i znaczny odsetek uczniów stanowili Polacy. Stojący z prawej strony rysunku Kamienny Dom był siedzibą seminarium duchownego, w którym uczyli się również polscy klerycy. Do gimnazjum uczęszczali Franz i Johann Oestreich. Ten ostatni w latach 1811-1828 był kuratorem i nadzorował finanse szkoły. Józef von Hohenzollern (1776-1836)- 39 biskup warmiński w latach 1808-1836. Zgodnie z życzeniem króla pruskiego Fryderyk Wilhelma kapituła we Fromborku wybrała go na biskupa warmińskiego. Na Warmii trwała wówczas wojna, odbywały się przemarsze wojsk rosyjskich, francuskich i pruskich. Biskup bronił zagrożonych przez władze pruskie praw Kościoła (m.in. zdołał zachować istnienie klasztoru w Świętej Lipce), wpłynął na ożywienie życia religijnego i zmiany w szkolnictwie. W 1811 powstało Seminarium Nauczycielskie w Braniewie, a w 1818 Lyceum Hosianum, zreorganizował seminarium diecezjalne. Współuczestniczył w zreformowaniu, wcześniejszego Gimnazjum Akademickiego, które zainaugurowało naukę w dniu 29.12.1811 r. pod nazwą Królewskie Gimnazjum Katolickie. Pierwszymi dyrektorami byli przyjaciele Oestreicha: Heinrich Schmülling 1811-1827 oraz Gideon Gerlach 1827-1845. Zmieniono nie tylko program, finansowanie, ale przede wszystkim pozyskano wartościową kadrę nauczycielską. W 1812 r. uczęszczało do niej 94 uczniów. Była to szkoła średnia, tymczasem marzeniem braniewskich pedagogów i ich przyjaciela Johanna Oestreicha było coś znacznie większego, a mianowicie odtworzenie systemu kształcenia księży w Braniewie. Przy czym powstanie wydziału teologicznego wcale nie było takie oczywiste, gdyż wyższe władze pruskie lansowały jego siedzibę w Królewcu. W tym przypadku Oestreich użył niepodważalnej argumentacji, dotyczącej nie tylko kosztów, ale również kadry dydaktycznej, która funkcjonowała w braniewskiej szkole (nie wspominając o „zagrożeniach” jakie mogły czekać w dużym mieście na przyszłych kapłanów). Wspólny wysiłek Oestreicha, Schmüllinga, pruskich przyjaciół Schmeddinga i Nicoloviusa oraz biskupa warmińskiego Józefa von Hohenzollerna (1776-1836) przyniósł oczekiwany rezultat. Ostatecznie w dniu 18.05.1818 r. Król Fryderyk Wilhelm III powołał królewskie Lyceum Hosianum przy istniejącym Gimnazjum. Budżet szkoły z funduszu sekularyzacyjnego wynosił 6 tys. talarów co było nie wystarczające dla 10 profesorów z pensją 800 talarów. Od czego jednak szkoła miała społecznego kuratora Johanna Oestreicha? W 1822 r. uczelnia otrzymała statuty i stała się szkołą wyższą posiadającą wydział filozoficzny (2 lata)oraz teologiczny (3 lata), kształcący przyszłych księży. Johann Oestreich opiekował się również Fundacją Heinricha Seeligera (1734-1808), chirurga armii pruskiej, z którym się przyjaźnił. Placówka opiekuńcza powstała w 1795 r. a internat na Nowym Mieście w 1828 r. Oestreich był w jej radzie powierniczej do 29.07.1829 r.

ks. Johann Heinrich Schmülling (1774-1851), teolog i pedagog, twórca i pierwszy dyrektor zreorganizowanego gimnazjum (Königlich-Katholisches Gymnasium) w Braniewie. W seminarium w Braniewie zostaje w 1821 w nim profesorem filozofii. Był współpracownikiem i przyjacielem Johanna Oestreicha.  Funkcję kuratora braniewskich szkół pełnił do 1828 r. Przyjaźnił się też z kadrą profesorską m.in. z z ks. Johannem Schmüllingiem (1774-1851), ks. Gideonem Maria Gerlachem (1788-1845) i wieloma innymi.  Wspomagał placówki oraz ich uczniów. Od dnia 21.11.1816 r. został członkiem Komisji Specjalnej (Special Kommission) zajmującej się pomocą uczniom szkół średnich w Braniewie i pełnił tą funkcję do końca 1830 r. Z racji tych i innych honorowych obowiązków co raz więcej obowiązków w firmie przekazywał synowi Friedrichowi. Dodać należy, że liczne datki na cele charytatywne, mimo posiadanej fortuny były zbyt znaczne, więc pod koniec życia Johann Oestreich musiał obserwować stopniowy upadek Domu Handlowego. Z drugiej strony nie było przedsięwzięcia edukacyjnego czy kulturalnego w Braniewie, w które nie byłby zaangażowany Johann Oestreich.

Hans Jakob von Auerswald (1757-1833) – ochmistrz Królestwa Prus i nadprezydent Prus Zach. i Wsch. Od 1806 r. mianowany został tajnym radcą Kamery Finansów, Domen i Wojny oraz kuratorem Uniwersytetu w Królewcu. W 1808 r. został mianowany przez króla pruskiego na Nadprezydenta Prus Wschodnich, Zachodnich i Litwy z siedzibą w Królewcu. Otrzymuje również tytuł tajnego radcy Prus Wschodnich, Zachodnich i Litwy. W związku ze zniesieniem w 1810 r. stanowiska nadprezydenta, Auerswald zostaje mianowany Prezydentem Prus Wschodnich a w 1811 otrzymuje godność ochmistrza Królestwa Prus. Bierze czynny udział w reformach państwa (reformy Steina i Hardenberga). Po przywróceniu stanowiska nadprezydenta zostaje ponownie mianowany w 1814 r. na stanowisko nadprezydenta Prus Wschodnich i Litwy. W 1824 r. podał się do dymisji. Johann Oestreich współpracował z nim przy pracach nad konstytucją Prus. Johann Oestreich ciągle pozostawał aktywny w działaniach politycznych w Prusach. W sierpniu 1817 r. na polecenie kanclerza von Hardenberga aktywnie uczestniczył w odbywających się w Królewcu konsultacjach nad konstytucją państwa (w zakresie prawa podatkowego), której powstaniem kierował nadprezydent Prus Wschodnich Hans Jakob von Auerswald (1757-1833). Ostatecznie konstytucja nie weszła w życie. Uczestniczył też w kilku komisjach jako przedstawiciel Braniewa i Warmii, w tym m.in. komitetu okręgowego utworzonego w 1818 r. dotyczącego wyboru oficerów do Landwehry (na podstawie przepisów o Landwehrze z 21.11.1815 r.). Był również autorem kilku ekspertyz z zakresu administracji i finansów.

 

zdjęcie przedstawia ostatnią istniejącą pamiątkę po Johannie Oestreichu. Jest to fragment posągu wykonanego na cześć jego zmarłej żony, który znajdował się w rezydencji w Juliance. Na posągu znajdował portret Dorothei Oestreich z brązu. Posąg został wrzucony przez wandali do stawu przy rezydencji. Kilka lat temu fragment ten wydobył znany braniewski poszukiwacz Janusz Moskal, powszechnie znany jako „Gumak” i przekazał go dla właścicieli Fundacji Olimp w Braniewie. Dlatego obecnie możemy go podziwiać na dziedzińcu tzw. Pałacyku Potockich, czyli dawnego Domu Konwertytów. Oestreich był posiadaczem kilku domów w Braniewie, ale też wybudował miejski pałacyk w Julienhöhe (Julianka, za zach. od Podgórza). Pierwotnie, jeszcze na początku XVIII w. miejsce to należało do bogatego braniewskiego kupca Hanmanna i nazywało się Schneckenberg. Odkupił je Oestreich, a poprzez wycinkę drzew uzyskał piękne i odległe widoki. Zmienił też nazwę na Julianka. Była to niewielka, jednopiętrowa wytworna rezydencja z wysokim dachem dwuspadowym, którą Oestreich nazwał Belvedere. Budynek miał wysokie i szerokie okna z kolorowego szkła z okiennicami oraz drzwi frontowe w stylu imperialnym. Od strony południowo-zachodniej w dachu znajdowały się 3 wysokie okna łukowe. Na dole były salony, a na górze sala taneczna. Budynek stał między dwoma wąwozami o ok. 250 m od stromego zbocza. Od domu po strome zbocze znajdował się park osłonięty lasem, w którym oprócz sosen i kasztanów, było dużo akacji. Od centrum parku w różnych kierunkach biegło 6 ścieżek na zewnątrz. Najbardziej urodziwy był północny narożnik parku położony na kamiennym zboczu, skąd było widać po prawej stronie Starą i Nową Pasłękę z ujściem Pasłęki, na wprost Zalew Wiślany, a po lewej Frombork. Budynek został rozebrany ok. 1850 r. Na zboczu niedaleko domu stały dwa kamienne cokoły. Na jednym była żeliwna replika globu, a na drugim portret żony Dorothei Oestreich wykonany z brązu. Kula ziemska zaginęła dawno temu, ale posąg z portretem pani Oestreich jacyś wandale, jeszcze w XIX w. przewrócili a posąg wraz z cokołem stoczył się po zboczu i wpadł do stawu (fragment tego pomnika wydobył znany braniewski poszukiwacz Janusz Gumak Moskal). Oprócz tego na zboczu na północny-wschód od Belwederu znajdował się taras widokowy oraz ogród kwiatowy. Stok opadający na wschód od ogrodu również posiadał taras, a pod ogrodem znajdował się staw z domkiem dla łabędzi. Jeszcze na początku XX w. w stawie tym hodowano karpie. Ta wytworna i urodziwa rezydencja świadczyła o artystycznym guście jego posiadacza. Dodać należy, że Oestreich był też dzierżawcą folwarku w niedalekim Cielętniku.

W 1828 r. zmarł jego syn Friedrich, który po śmierci brata Johanna Franza w 1805 r. był głównym wspólnikiem ojca. Przyczyną śmierci był zaburzenia nerwowe. Tak więc żaden z synów nie miał okazji, aby wpłynąć na rozwój firmy tak jak ojciec oraz kontynuowania jej działalności. Wiadomo, że w 1828 r. roku firma Oestreich na pewno handlowała zbożem, groszkiem i fasolą. Jednak już od 1813 r. firma Oestreichów zaczyna tracić na znaczeniu wobec utraty rynku brytyjskiego.

 

 

Ambroży Józef Geritz (1783-1867) 41. biskup warmiński w latach 1842-1867. Otoczył opieką duszpasterską katolików w diasporze mazurskiej i kłajpedzkiej, gdzie budował kościoły i erygował parafie. Założył Stowarzyszenie św. Wojciecha, które wspierało budownictwo kościelne. Opiekował się ludźmi potrzebującymi pomocy, popierał rozwój stowarzyszeń charytatywnych. Ufundował dla sierot i ociemniałych zakład opiekuńczy św. Józefa w Lidzbarku Warmińskim. Wyposażył szpitale w Braniewie, Fromborku i Lidzbarku Warmińskim. W Jezioranach, zainicjował budowę szkoły dla dziewcząt i domu dla biednych. Listy pasterskie drukował w języku niemieckim i w języku polskim. Wydawał polskie śpiewniki. W 1833 r. jako kanonik fromborski uczestniczył w pogrzebie Johanna Oestreicha i poświęcił jego nagrobek.cmentarz św. Jana był dawniej najbardziej prestiżowym miejscem spoczynku braniewian. Tu w 1833 r. pochowano Johanna Oestreicha, którego pomnik był wysoką piramidą ze ściętym wierzchołkiem. Cmentarz został zniszczony 1945 r. Cmentarz ostatecznie zlikwidowano w latach 70-tych, a obecnie jest na tym miejscu park. Zdjęcie powojenne Wojciecha Iwulskiego przedstawia bramę wejściową.  Johann Oestreich w ostatnich latach życia wycofał się z działalności publicznej i pozostawał w domu. Zmarł w domu w dniu 21.10.1833 r.  Miał to być na jego życzenie cichy i skromny pogrzeb, jednak dość spontanicznie wzięły w nim udział władze miejskie, szkoły, setki mieszkańców Braniewa i okolic. Pochowany został w dniu 25.10.1833 r. na nieistniejącym dziś cmentarzu św. Jana (Johannisfriedhof), gdzie do 1945 r. stał jego grobowiec z piaskowca w kształcie piramidy ze ściętym wierzchołkiem z wyrytymi łacińskimi napisami wychwalającymi jego zasługi. Nagrobek poświęcił kanonik Ambroży Józef Geritz (1783-1867) późniejszy 41. biskup warmiński w latach 1842-1867. Cmentarz ostatecznie zlikwidowano w latach 70-tych, a obecnie jest na tym miejscu park. W dniu 31.10.1833 r. w ratuszu odbyła się uroczysta akademia żałobna na jego cześć, a mowę pochwalną wygłosił dyrektor Liceum Hosianum ks. Gideon Maria Gerlach, który był przyjacielem Oestreicha. W tymże rauszu do 1945 r. wisiał namalowany przez przyjaciół portret Johanna Oestreicha. Również rząd królewski w 1834 r. opublikował oficjalny honorowy nekrolog, wychwalający cnoty i zasługi zmarłego zasłużonego braniewianina. W 1930 r. ewangelickie towarzystwo śpiewacze w Braniewie wystawiło oratorium poświęcone Johannowi Oestreichowi, a w 1932 r. na ścianie jego rezydencji wmurowano tablicę upamiętniającą jednego z najbardziej zasłużonych obywateli Braniewa. Współcześnie jedynymi pamiątkami po największym przedsiębiorcy w dziejach Braniewa są, portret znajdujący się w Muzeum Ziemi Braniewskiej oraz cokół pomnika żony kupca Dorothea Oestreich, który znajduje się obecnie na dziedzińcu dawnego Pałacyku Potockich (dom konwertytów, Fundacja Olimp). Na cokole znajduje się łacińska inskrypcja: Memorari decebat hanc amoris vo cem carne jam mortuae ut aeternam loque retur pietatem saxum hoc ezcitavit, co znaczy „Wypadło upamiętnić ten głos miłości już zmarłej, żeby upamiętnić ten głos miłości głaz ten postawiłem”. Dodać należy, że cokół ten odnalazł w Juliance znany braniewski poszukiwacz Janusz Moskal Gumak i udostępnił obecnym jego posiadaczom.

 

spichlerz Biały Koń (Weißes Roß) był jednym z trzech znajdujących się przy nabrzeżu portowym należącym do Johanna Oestreicha. Spichlerz ten rozebrano na początku XX w., budując w jego miejscu kamienice naprzeciw banku. Na spichlerzu znajdował się kamienny herb z koniem z ok. 1730 r. Po zburzeniu spichlerza postanowiono zachować na pamiątkę herb prawdopodobnie Karla Kisinga, dlatego wmurowano go w nowy spichlerz kupca Schulza przy obecnej Kościuszki 110.tzw. Badeberg, który znajdował się obok zamku biskupiego. Pierwotnie było tam skupisko spichlerzy (co najmniej 7), z których dwa nr 184 i 185 należały do Johanna Oestreicha. Wszystkie spichlerze spłonęły w 1896 r. podczas wielkiego pożaru, stąd na przedwojennych pocztówkach znajdujemy tu kamienice. Obecnie jest to wielka dziura będąca wielkim wstydem dla naszego miasta. Zamek biskupi władze pruskie w 1811 r. przeznaczyły na szkołę pedagogiczną tzw. Instytut Kształcenia Nauczycieli Ludowych (Normalinstitut). Następnie w latach 1825-1926 szkoła funkcjonuje jako Seminarium Nauczycielskie (Lehrer-Seminar). Jak duży był majątek pozostawiony przez Johanna Oestreicha? Zdania różnych autorów są podzielone. Jednak był znacznie większy niż się powszechnie pisze w różnych jego biografiach. W 1834 r. wydano ogłoszenie o licytacji majątku, który obejmował, m.in. 4 domy: na Starym Mieście - duża kamienica nr 157/9 (późniejsza Langgasse 55) i mała kamienica nr 171, budynek mieszkalny na Nowym Mieście nr 120 i kolejny nr 187-8 na Przedmieściu Koźlin. Ponadto 5 spichlerzy: dwa na Badebergu nr 184 i 185, przy porcie - Pod Złotym Gronem (nr 2), Biały Koń (nr 5) i największy Pod Złotym Lwem(nr 7). Były też stodoły na Koźlinie nr 58 i Nowym Mieście, tam też stajnia z placem; remiza na Koźlinie na duży wóz i drewno, 3 place na drewno na Köslinstrasse. Duży ogród kwiatowo-owocowy przy domu i stajni na przedmieściu Koźlin, mały ogród za Koźlinem, kolejny ogród przy nowomiejskiej Schneunenstrasse, 60 akrów gruntów ornych i łąk. W skład majątku wchodziły 3 dobre jachty zalewowe (Haff-Jachten) o ładowności 45, 15 i 13 łasztów wraz z łodziami pokładowymi. Był też osobisty majątek Oestreicha obejmujący srebra, zegarki, tytoń, meble, łóżka, sprzęt domowy i książki. Jeżeli dodać do tego powozy, konie, rośliny uprawne i narzędzia ogrodowe, a także 1000 buszli ziemniaków, w tym 600 wczesnych i odmiany Lanckmans, rzekomo doskonałych do gorzelni oraz wiele drzew owocowych i kasztanowców, był to majątek ogromny jak na ówczesne stosunki. Był też majątek zamiejscowy, a mianowicie huta (kuźnia) z kompletnym wyposażeniem w Zinten, do której przynależało kilka hektarów gruntów ornych. Z drugiej strony są opinie, że po jego śmierci nastąpił całkowity upadek Domu Handlowego, a potomkowie żyli w ubóstwie.

 

Ernst August Hagen (1797-1880) na portrecie namalowanym przez jego siostrę Florentine Hagen, po mężu Neumann ok. 1838 r. W 1825 r. Molly Oestreich wyszła za mąż w Braniewie Hagena, z którym miała pięcioro dzieci. Majątek został częściowo zlicytowany, ale firma Oestreich funkcjonowała do połowy lat 40-tych XIX w., gdy ostatecznie upadła. W ramach testamentu wnuczka Molly Hagen została mianowana uniwersalnym spadkobiercą pod warunkiem wypłacania matce Magdalenie Oestreich dożywotniej emerytury. Majątek firmy był zarządzany przez Dom Handlowy Oestreich. Po śmierci dziadka w 1833 r. krewni doradzili Molly, aby rozwiązała umowę, gdyż firma zaczynała przynosić straty, a pozostawał ciążący na niej obowiązek dożywotniej emerytury dla matki. Ok. 1845 r. rozwiązano firmę Dom Oestreich jednak z dużą stratą, gdyż trzeba było spłacić wierzycieli, dlatego rodzina Hagenów musiała poświęcić znaczną część kapitału, który miała odziedziczyć. Po rozliczeniu majątku okazało się, że strata wyniosła aż 80 tys. talarów, podczas gdy przykładowo pierwsza pensja profesora Hagena w 1825 r. wynosiła 200 talarów. Molly Hagen odziedziczyła tylko niewielką część kapitału oraz grunt i hutę Ludwigsort (Ładuszkin), które dawały niewielki dochód. Małżeństwo utrzymywało Magdalenę Oestreich do 1866 r. głównie z pensji profesora Hagena.

sala poświęcona dawnym przedsiębiorstwom Braniewa znajdująca się w Muzeum Ziemi Braniewskiej z portretem i notka biograficzną Johanna Oestreicha Pamięć o największym przedsiębiorcy w historii Braniewa zawdzięczamy publikacjom przedwojennych braniewskich historyków, być może dzięki jego zasługom dla systemu szkolnego w Braniewie, natomiast współcześnie odświeżana jest przez pasjonatów. Fortunę podobnie jak ojciec zbił na niebywałej koniunkturze związanej z toczącymi się na przełomie stuleci licznych wojnach i może pozostawać przykładem doskonałego przedsiębiorcy, ale również dobroczyńcy - dla współczesnych braniewskich biznesmenów. Zadziwiające jest jak niewiele pozostało po rodzie, który przez blisko 100 lat był jednym z najważniejszych w Braniewie.

 

Za pomoc w pozyskaniu materiałów do artykułu dziękuję paniom z Czytelni dla Dorosłych Miejskiej Biblioteki Publicznej w Braniewie.

Źródła: Achremczyk S. Szorc A. Braniewo. Olsztyn 1995.; Bogdan D., Przeracki J. Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku. Olsztyn 2018.; Frankowski A. Elita władzy Starego Miasta Braniewa w XVII i XVIII wieku. KM-W nr 2. Olsztyn 2001.; Obłąk J. Warmia w dobie wojny siedmioletniej. KM-W nr 1. Olsztyn 1963.; Hagen A. Ueber drei geschichtliche Gemälde der Düsseldorfer Schule. Königsberg 1833.; Bender J. Geschichte der philosophischen und theologischen studien in Ermland. Festschrift des Koenigl. Lyceum Hosianum zu Braunsberg. Braunsberg 1868.; Hipler F. Briefe und Tagebücher des Fürstbischofs von Ermland Joseph von Hohenzollern. Braunsberg 1883.; Fornacon S. Braunsberger Segelschiffe und ihre Reeder von 1760 bis 1863. ZGAE Beiheft 7. Münster 1987.;Gerlach G. Herausgegeben zum Besten der Anstalt zur Rettung verwahrloster Kinder zu Königsberg.Preussische Provizial-Blätter, Königsberg 1834.; Poschmann A. Franz Östreich der erste Justizbürgermeister von Braunsberg. Unsere Ermländische Heimat. Nr 4. Braunsberg 23.04.1935.; Jastrzemski D. Kaufmann, Reeder, Patriot. Das Ostpreussenblatt nr 51, 23.12.2000.; Mielcarczyk G. Aus der Blütezeit des Braunsberger Handels. Der Königliche Kaufmann J. OESTREICH. Das Ostpreußenblatt. Hamburg 22.04.1961.; Strusinski W. Julienhöhe, der Sommersitz des Kommerzienrats Östreich. Ermländische Zeitung Nr. 241 vom 17.10.1934.; Sikorski J., Jasiński J. Mikołaj Kopernik- Immanuel Kant. Dwie najwybitniejsze postacie nauki na ziemach niegdyś pruskich. Olsztyn 2014.;

 

.