MACIEJEWO - HISTORIA MIEJSCOWOŚCI

 Ta niewielka miejscowość przy drodze wojewódzkiej do Olsztyna została założona w 1409 r. Obecnie Maciejewo wchodzi w skład gminy wiejskiej Braniewo, ale od początku swego istnienia znajdowało się w poza Warmią, na granicy ziem krzyżackich i biskupich. Prawo lokacyjne nadał chyba najbardziej „znany w Polsce” Wielki Mistrz Krzyżacki, a mianowicie Ulrich von Jungingen.

 Przed II wojną światową Maciejewo znajdowało się w granicach ówczesnego powiatu Heiligenbeil (pol. Świętomiejsce, ros. Mamonowo), czyli podobnie jak inne miejscowości dzisiejszej gminy wiejskiej Braniewo. Posiadłość Maternhöfen, czyli dzisiejsze Maciejewo powstała w czasach Zakonu Krzyżackiego na północ od wielowiekowej granicy natangijsko-warmińskiej. W pobliżu sielankowy krajobraz wypełnia piękna dolina rzeczki Biebrza (Behwer), z zalesionymi stromymi zboczami i wąskimi wąwozami, których dawna magia i spokój zostały zakłócone, gdy przecięła je w 1884 r. linia kolejowa Braniewo-Pieniężno oraz szosa Braniewo-Pieniężno. W latach trzydziestych XX w. krajobraz zmieniła nowoczesna jak na owe czasy autostrada (Reichsautobahn) Królewiec-Elbląg, dziś potocznie nazywana „berlinką”. Teren posiadłości Maternhöfen znajdował się po stronie Natangii w powiecie Heiligenbeil, zaś pobliska granica była niespokojnym miejscem.

 W źródłach występują różne formy pisowni nazwy miejscowości: Matternheffen, która występowała po 1704 r. oraz Matternhöfen po 1871 r. Polską nazwę miejscowość otrzymała na mocy Rozporządzenia Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości, wówczas – wprowadzono polską nazwę Maciejewo w miejsce niemieckiej Matternhöfen. Nazwa Maciejewo w żaden sposób nie nawiązuje do nazwy przedwojennej.

 Znamy dokładną datę założenia Maciejewa. Było to w Wielkanocny Wtorek w dniu 9.04.1409 r., a więc 15 miesięcy przed bitwą pod Grunwaldem, kiedy Wielki Mistrz Zakonu Najświętszej Marii Panny Ulrich von Jungingen nadał w Malborku przywilej lokacyjny dla Petera von Flissenstein przyznający mu 9 chełmińskich łanów i 10 morg, które miał objąć na prawie magdeburskim. Przywilej obejmował w razie konieczności jurysdykcję niższą i wyższą w granicach majątku. Na wezwanie zakonu zasadźca miał stawić się do służby konno i z własnym uzbrojeniem. Ponadto miał płacić podatek w zbożu. Wtedy po raz pierwszy wspomniano o Maternhöfen, zaś Flissenstein byli zachodniopruskim rodem, którego pochodzenie nie jest znane.

 Dalsze losy posiadłości ziemskiej nie są znane, ale najprawdopodobniej na pewien czas przestała istnieć, co było spowodowane licznymi konfliktami polsko-krzyżackimi dotykającymi Warmii i Prus Dolnych. Wymienić należy wojnę trzynastoletnią 1454-1466, wojnę popią 1478-1479, czy wojnę pruską 1520-1521. Miały wówczas miejsce przemarsze i łupieżcze rajdy wojsk obu stron, które przyczyniły się do zniszczenia majątku. Dopiero w 1528 r. występuje wzmianka o Maciejewie, informująca o tym, że majątek jest ponownie zasiedlony przez wolnego chłopa. Być może był nim wymieniony w 1539 r. Aleksander Maibaum, któremu książę Albrecht Hohenzollern nadał w dniu 16.04.1546 r. nowy przywilej lokacyjny i zobowiązał go do pilnowania granicy z diecezją warmińską, która po II pokoju toruńskim w 1466 r. znalazła się w składzie Królestwa Polskiego. W czasie wojny Maibaum miał obowiązek stawić się do służby konno i w zbroi. Oprócz ziemi posiadał on spory dwór. Po śmierci Aleksandra Maibaum wdowa po nim wyszła za mąż za Georga Braxein, który posiadłość przejął ok. 1561 r. W 1582 r. Georg Braxein przekazał Maternhöfen swojemu pasierbowi Andreasowi Maibaum.

 Rodzina Maibaum posiadała i zarządzała dworem Maternhöfen przez ponad 150 lat. W 1603 r., koleiny Maibaum był zobowiązany do zakupu części Damerau (Dąbrowa), tj. kilku tysięcy akrów lasu na północ od Maciejewa. W zamian mógł cieszyć się 1 łanem swojego majątku zwolnionego od podatków. Ta służba polegająca na strzeżeniu lasów obciążała dwór Maternhöfen przez półtora wieku. Właściciele zlecali ją myśliwemu, który ponadto pracował w majątku jako „ogrodnik”. W 1750 r. tą służbę leśną odsprzedała pani Johanne von Schimmelpfennig, a odtąd przejął ją właściciel pobliskiego prywatnego dworu Nowa Dąbrowa (Neu-Damerau).

 Majątek Maternhöfen również bardzo ucierpiał podczas wojny polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629. Polskie podjazdy kawaleryjskie kilkakrotnie podchodziły pod Braniewo, przy czym żołnierze rabowali gospodarstwa i nękali mieszkańców parafii Lipowina, do której należał również dwór Maternhöfen. Właściciel Jakob Maibaum starł się z nimi w 1628 r., ale poległ w walce. Pastor z Lipowiny Matthäus Gisäkus, któremu Polacy zrabowali konie, bydło, kilka ton piwa, itp., donosił w dniu 4.09.1628 r. w obszernym piśmie ze skargą: „Cała moja parafia została nędznie okradziona i splądrowana przez Polaków”. Dodać należy, że swoje dołożyli panoszący się wokół Szwedzi, którzy do potulnych nie należeli.

Wdowa po Jakobie wyszła za Teofila Klawke w 1631 r., ale w 1654 r. majątek został przejęty przez innego Jakoba Maibaum, który był prawdopodobnie synem z pierwszego małżeństwa. Z kolei, kiedy jego córka Katharina poślubiła Christopha Krause, Jakob Maibaum podarował swojemu zięciowi majątek Maternhöfen na prawie chełmińskim.

Christoph Krause zmarł w 1697 r., pozostawiając żonę z pięciorgiem dzieci. Najpierw w 1699 r. spadkobiercy podpisali umowę podziału, w której niepełnoletni Friedrich Krause, za zgodą matki, scedował majątek Maternhöfen na swojego szwagra Michaela Steinhagen. Ten z kolei wydzierżawił go rodzinie von Brandt z Świętochowa (Sonnenstuhl) w 1708 r., na tak długi czas, dopóki Friedrich Krause nie osiągnie pełnoletności. W 1714 r. spadkobiercy Krause sprzedali Maternhöfen swojemu wujowi Jakobowi Meybohm, który zostawił go swojemu zięciowi Johannowi Erhardowi Blumenthal, o którym wspomina się jeszcze w 1732 r.

 Od XVIII w. właściciele majątku Maternhöfe bardzo często się zmieniali, czasami zajmując go raptem przez kilka lat. W 1745 r. Maria Johanna von Schimmelpfennig z domu Koch kupiła w Głównym Urzędzie (Hauptamt) w Bałdze za 7000 guldenów majątek z 10 łanami na prawie chełmińskim. W 1764 r. właścicielem majątku został podpułkownik von Wopersnow, a ok. 1778 r. majątek należał do urzędnika Johanna Gottfrieda Teichmann z Rogit (Regitten), który był w tym czasie także generalnym dzierżawcą urzędu domenalnego Warmii we Fromborku. Tenże Teichmann jako urzędnik miejski w 1785 r. za ok. 6700 talarów zbudował w Braniewie „nowy” Dwór Artusa.

 W XVIII w. Maciejewo pojawia się na mapach. W 1755 r. jako Maternshoffen na mapie Świętej Warmii wykonanej przez Jana Fryderyka Endersch (1705–1796) z Elbląga, wykonanej na zlecenie biskupa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego oraz jako Matternhnöffen mapie z lat 1796-1802 autorstwa pruskiego kartografa Friedricha Leopolda von Schroetter (1743–1815) w Atlasie prowincji Prus Wschodnich, Litwy i Prus Zachodnich.

W 1789 r. Elisabeth Susanne Hoepfner z domu Kroll (1765-1808) nabyła majątek Maternhöfen, wymieniając z urzędnikiem Teichmann za gospodarstwo swego męża Friedricha Hoepfner (1761-?) w Schirten (Potjomkino). Od tego czasu Friedrich Hoepfner był nazwany właścicielem ziemskim Maternhöfen, a majątek pozostał w rodzinie do 1821 r., kiedy przenieśli się do Kiers (Kirschdorf). W Maciejewie małżeństwu urodziły się dzieci: Johann Christoph (1789-1839), podczas wojny wyzwoleńczej 1813-1814 służył jako ochotnik w Pułku Kawalerii Narodowej (National-Kavallerie-Regiment), Friedrich (1791-1862), Catharian Elisabeth (1794-1885), Gotffried (1798-po 1805), dwójka kolejnych dzieci zmarła tuż po porodzie.  W 1820 r. majątek zamieszkiwało 16 osób, podlegał pod parafię ewangelicką w Lipowinie i urząd w Karben.

 Dzięki małżeństwu Marii Dorothei Hoepfner z Friedrichem Leweck (1799-?) Maternhöfen trafił do niego przed 1833 r. Już w 1847 r. w Maciejewie wzmiankowano komisarza gospodarczego Hobrechta.  W 1856 r. majątek nabył Gustav Theodor Henne, ale sprzedał go w 1859 r. za 36 800 talarów dla Juliusa Matern (1835-1891), syn Carla Matern właściciela Zgody (Gerlachsdorf). W 1861 r. w 4 budynkach mieszkało 46 osób.

W 1862 r. Maciejewo zostało sprzedane Antonowi Gustavowi Otto Moßner. Natomiast rodzina Matern kupiła Kowale Oleckie (Kowahlen) w powiecie Olecko (Treuburg). Kiedy Moßner zmarł w 1879 r., jego dzieci w 1883 r. sprzedały majątek Wilhelmowi Hermes (?-1889), a po jego śmierci majątek nabył za 159 tys. marek na Konrad Magnus. W 1885 r. w majątku zamieszkiwały 64 osoby, zaś dobra podlegały pod urząd stanu cywilnego w Gronówku i parafię katolicką w Braniewie. 

Opis Maciejewa został zawarty w VI tomie Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanego w Warszawie w 1885 r.: „Maternhoefen – dobra rycerskie. pow. świętosiekierski, st. p. Brunsberg, o 5,5 kil. odl. Mają obszaru 179 ha; mianowicie 139 ro-orn. i ogr., 15 łąk, 4 pastw, 17 boru, 4 nieuż; czysty dochód z gruntu wynosi 2736 mrk. Własność spadkobierców Mossnera. M. leży ¾ mili od kol. żel. tczewsko-królewieckiej; 1856 r. 50 mk.”. Autorem hasła był regionalny historyk z Pelplina ksiądz Romuald Frydrychowicz (1850-1932).

 Magnus z kolei w 1900 r. przekazał własność Johannesowi Lackner z Tromit (Tromitten). Zaledwie trzy lata później, w 1903 r. majątek nabyła wdowa Bertha Heidenreich z domu Schulte-Heuthaus (1857-1942), która po śmierci męża w 1902 r. sprzedała szlachecką posiadłość Zawady (Sawadden)w powiecie Ełk (Lyck). Nie pozostała długo w Maciejewie, gdyż w 1905 r. sprzedała go Arturowi Perk z Olsztyna, a ten z kolei sprzedał go w 1911 r. Oskarowi Rimeck za 290 000 marek, aby przez następne lata żyć jako kupiec w Królewcu.

W 1919 r. nowym właścicielem został Artur Borngräber, który zapłacił 570 tys. marek. Ponieważ majątek mocno podupadł podczas poprzednich częstych zmian właścicieli, Borngräber chciał go zmodernizować i uczynić bardziej dochodowym. Jednak zmarł niespodziewanie w 1921 r. Jego żona Else Borngräber z domu Schönwald przez kolejne lata kontynuowała pracę męża, ale majątkiem zarządzali administratorzy Eduard Lagenpusch, a od 1922 r. Walter Gronert.

 W 1910 r. było tu 56 mieszkańców.W 1931 r. było to 173 hektarów posiadłości, w tym 108 ha użytkowanych jako grunty orne i ogrodowe, a około 50 ha jako łąki i pastwiska. Przy majątku znajdowała się cegielnia. W majątku było 21 koni, 85 sztuk bydła, w tym 40 krów oraz 40 świń. Ostatnim właścicielem Maternhöfen w latach 1933-1945 był kapitan marynarki handlowej Hans Jungclausen, który rozbudował dwór. Po wojnie wrócił do rodzinnego Holsztynu. Jego dwóch synów Günther (1922-1941) i Jurgen (1925-1943) poległo na wojnie: starszy jako żołnierz 1 Dywizji Pancernej Leibstandarte SS Adolf Hitler, a młodszy na froncie wschodnim. Poświęcony im kamień znajdował się północnej części ogrodu i jest jedyną realną pamiątką przeszłości Maciejewa.

 W 1871 r. majątek Maciejewo miał 3 budynki mieszkalne, a mieszkało to 57 osób, w tym 45 ewangelików i 12 katolików. W 1885 r. było 64, a w 1905 r. 60 mieszkańców. W 1908 r. Maciejewo przynależało do urzędu okręgowego Gronówko (Grunenfeld). Od 30.09.1928 r. gmina wiejska Neu Damerau (Nowa Dąbrowa) i majątki dworskie Maternhöfen (Maciejewo) i Sonnenstuhl (Świętochowo) zostały połączone, tworząc nową gminę wiejską Świętochowo. Tam też do szkoły elementarnej od 1904 r. uczęszczały dzieci z Maciejewa, wcześniej była to szkoła w Zakrzewcu (Vogelsang). Od sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego w 1525 r. w całych Prusach Książęcych obowiązywała wiara ewangelicka, a parafią dla Maciejewa był kościół w Lipowinie.

 Generalnie miały być tu tylko fakty, ale Maciejewo ma też swoje ludowe przedwojenne legendy. Otóż na Czarcim Wzgórzu (Teufelsberg) był Czarci Kamień (Teufelsstein). Legenda głosi, że trzech parobków, którzy sprofanowali niedzielę grając w karty, zostało porwanych przez diabła. Jak by tego było mało według miejscowego powiedzenia w pobliskim Czarcim Wąwozie panował zły duch. Czy to prawda? Nie wiem. A gdzie są te „czarcie” elementy krajobrazu to już zadanie dla mieszkańców? Inna legenda wiążę się z tzw. Cygańską Ziemią (Zigeunergrund) znajdującą się rzekomo niedaleko drogi do Świętochowa. Na początku XX w. właśnie na Cygańskiej Ziemi pewnej nocy przed północą pojawił się czarny pies z zielonymi oczami. Stawał na drodze każdego przechodnia i nie pozwalał opuścić tego miejsca. Rowerzysta z Maciejewa próbował przejechać obok Cygańskiej Ziemi. Jego rower nagle się zatrzymał i musiał z niego zsiąść. Ku swojemu przerażeniu ujrzał czarnego psa o brzydkich, zielonych oczach, który nie pozwalał mu przejechać. Na szczęście minęła wkrótce „godzina duchów” i bestia musiała odejść, a przestraszony mieszkaniec Maciejewa z ulgą wrócił do domu. Kto chce może nie wierzyć… ale radzę uważać.

 W XIX w. w Maciejewie powstał dwór i ogród dworski, po którym pozostał szczątkowy, ale cenny drzewostan o trudnej do interpretacji pierwotnej kompozycji ogrodowej. Powierzchnia ogólna założenia parkowego wynosiła 4 hektary, w tym 1,7 ha park i 0,2 ha staw. W latach 90. XX w. istniały pozostałości po części dworu zbudowanej w 1914 r., sklep, obora i magazyn zbożowy. Wówczas należały do Agencji Własności Rolnej – Przedsiębiorstwo Hodowli Roślin i Warzewnictwa w Olsztynie. Park rozciąga się pomiędzy torami na południu i szosą na północy.

 Zachowana jeszcze w latach 90. XX w. część dworu z 1914 r. Sam folwark w 1945 r. przedstawiał się następująco: dwór parterowy z 12 pokojami i mieszkalnym poddaszem, kryty dachem dwuspadowym, stał w pobliżu brukowej drogi łączącą szosę do Braniewa z folwarkiem. W 1914 r. rozbudowano dwór od strony elewacji wschodniej. Wodę pobierano z Biebrzy za pomocą rur o średnicy 15 cm, które już na terenie dworu miały średnicę 5 cm.

 W skład folwarku wchodziły: magazyn zbożowy (istnieje do dziś), za nim stajnia (rozebrana po wojnie), naprzeciwko magazynu stała stodoła z muru pruskiego (rozebrana w latach 60. XX w.), prostopadle do nich przy wschodniej granicy dziedzińca – druga stodoła (zniszczona w 1945 r.). Na środku dziedzińca prawdopodobnie stała kuźnia. W zachodniej części, naprzeciw południowej elewacji dworu stał jałownik (rozebrany po wojnie). Dwór miał wejścia z czterech stron. Przez kuchenne wyjście z południowej strony dworu wychodziło się na dziedziniec folwarczny. Drugie od północy prowadziło przez pergolę lub ganek, trzecie od zachodu do ogrodu warzywnego i czwarte od wschodu. Układ wejść nie uległ zmianie po rozbudowie dworu. Elewacja zachodnia wychodziła na ogród ozdobny i warzywny, na ścianie porastało dzikie wino a przed nią rosły róże. W ogrodzie stałą murowana altana. Ogród założony został jeszcze w końcu XIX w. o czym świadczy drzewostan, otoczony był świerkami i ogrodzony siatką. Sad znajdował się na północ od folwarku przy drodze do Braniewa.

 Po wojnie w dworze znajdowały się mieszkanie i biuro, zaś na terenie parku wybudowano magazyn materiałów pędnych, który w latach 90. zamieniono w sklep i mieszkanie. Za nim stało pozostawione przy rozbiórce dobudowane wschodnie skrzydło dworu. Z kolei w części folwarcznej w latach 70. zbudowano oborę. W czasach komunistycznych powstały przy zachodniej granicy ogrodu PGR-owskie budynki mieszkalne. Po wojnie poprzez budowę nowych budynków, tj. magazynu zbożowego, części nowej obory i budynku na środku dziedzińca (kuźnia, w której w latach 60. trzymano krowy) folwark utracił swój kształt. Podczas badań w 1994 r. rozpoznano 18 gatunków roślin drzewiastych, w tym liściastych 10, iglastych 1, krzewów liściastych 7 oraz krzewy i drzewa owocowe. Drzewostan to głównie graby, dęby i jesiony. Wzdłuż zachodniej granicy ogrodu rośnie dużo grabów, robinii, lip i dębów, w tym 3 piękne dęby, zaś na północ od dworu dąb będący pomnikiem przyrody, a obok 2 piękne buki. Przy granicy północnej 3 świerki, zaś w części centralnej kępy lilaków, leszczyn i jaśminowców, a w południowo-wschodniej: samosiewy jesionu, bzu czarnego, leszczyny i stare głogi.

 Działania wojenne dotarły do Maciejewa jak w całych Prusach Wschodnich w 1945 r. Mieszkańcy uciekli przez Braniewo i Zalew Wiślany na Pomorze. Niektórzy musieli powrócić, bo nie zdążyli przed postępującą Armią Czerwoną. W lutym 1945 r. nad Maciejewem i okolicą pojawiły się sowieckie samoloty szturmowe, atakując wycofujący się Wehrmacht i zabudowania. Samo Maciejewo zostało zdobyte w dniu 19.03.1945 r. przez 73 dywizję strzelców z 48 armii 3 Frontu Białoruskiego. Nie był to ciężki bój, nad ranem oddziały dywizji ruszyły z rejonu Zakrzewca, zdobyły Maciejewo a następnie Świętochowo, zajmując wieczorem pozycje za tą miejscowością. Po przejściu frontu w Maciejewie stacjonował 300 samodzielny batalion medyczno-sanitarny, czyli szpital polowy. Dlatego na terenie miejscowości znajdowały się mogiły 31 poległych w walce, ale też zmarłych od ran w szpitalu sowieckich żołnierzy. Obecnie rosyjskim poszukiwaczom udało się zidentyfikować łącznie 13 pochowanych tu w 1945 r. żołnierzy sowieckich. Najprawdopodobniej zostali ekshumowani i przeniesieni na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie. Najwyższym rangą pochowanym w Maciejewie był starszy lejtnant Michaił Ternowych (1912-1945) dowódca plutonu podległy dowódcy artylerii 269 dywizji strzeleckiej, który zmarł od ran w dniu 29.03.1945 r. 

 Po odejściu wojsk sowieckich pod koniec 1945 r., przyjechali pierwsi polscy repatrianci, a zaczęli wyjeżdżać Niemcy. Jeszcze w 1945 r., gdy powstały Państwowe Nieruchomości Ziemskie jednym z pierwszych trzech powstałych majątków było Maciejewo, które podlegało terytorialnie pod gminę Nowa Pasłęka z siedzibą w Braniewie. Później w dużym stopniu zrujnowany majątek przejął PGR Maciejewo. Długoletnim mieszkańcem Maciejewa był Władysław Grabowski (1910-1996), który w latach 1950-1975 był kierownikiem PGR.  Przybył do Maciejewa w 1945 r. i mieszkał w nim 51 lat. Pracował jako robotnik fizyczny, brygadzista oraz w drodze awansu społecznego kierownik i dyrektor PGR. Za podnoszenie poziomu produkcji rolnej i wyniki ekonomiczne otrzymał Zarządzeniem Ministra Rolnictwa tytuł technika w zawodzie. Dzięki jego zaangażowaniu wprowadzono takie ówczesne nowości techniczne jak: dojarki mechaniczne, kwaterowy wypas bydła na pastwiskach, mechanizacji magazynów produkcji kiszonek i wiele innych rozwiązań. Prawdziwa legenda powojennego Maciejewa. Kolejnym kierownikiem był Edward Białobrzeski w latach 1982-1990.

W latach 60. XX w. powstał punkt biblioteczny podlegający Powiatowej Bibliotece Publicznej w Braniewie. W 1979 r. powstała świetlica, do której przeniesiono punkt biblioteczny. Obie placówki oraz PGR zostały zlikwidowane w 1990 r. Obecnie liczba mieszkańców wynosi ok. 100 osób. W pobliżu znajduje się węzeł drogowy drogi ekspresowej S22 i wojewódzkiej W507. Niestety nie zachowały się żadne stare zdjęcia przedstawiające przedwojenne Maciejewo.

 Pozostałością przeszłości jest park dworski z XIX w. Istnieje budynek mieszkalny, będący dawniej siedzibą dworu. Z resztą Maciejewo podlega pośredniej ochronie konserwatorskiej, co oznacza, że ochronie podlega układ przestrzenny o wartościach kulturowo-krajobrazowych. Jest jeszcze pomnik przyrody jakim jest dąb szypułkowy rosnący przy strumyku i mający 515 cm obwodu. Poświęcona botanice książka wydana w 1865 r. w Królewcu wymienia w okolicy Maciejewa następujące rośliny: jaskier kaszubski (Rununculus cassubicus), pięciornik norweski (Potentilla norvegica), pióropusznik strusi (Struthiopteris germanica), dziurawiec rozesłany (Hypericum humifusum) i bluszcz domowy (Hydera helix). Czy takie rośliny jeszcze tu rosną?

Źródła: Wagner W.D. Die Güter des Kreises Heiligenbeil in Ostpreußen. Leer 2005.; Guddat W. Die Entstehung und Entwicklung der privaten Grundherrschaften in den Ämtern Brandenburg und Balga (Ostpreußen). Marburg/Lahn 1975.; Guttzeit E.J. Natangen. Landschaft und Geschichte Gesammelte Beiträge. Marburg/Lahn 1977.; Guttzeit E.J. 550 Jahre Maternhöfen. Das Ostpreussenblatt. Hamburg 1959.; Olbryś D., Jaroszek W. Historia miejscowości w Gminie Braniewo do 1945 r. Braniewo 2022.; Schriften der Königlichen Physikalisch-Őkonomischen Gesellschaft. Tom 6. Königsberg 1865.; Tyszkiewicz H. Z dziejów gminy Braniewo. Braniewo 2000.; Jaroszek W. Historia Maciejewa. Ziemia Braniewska braniewo.com.pl 2020.; Braunsberg- Braniewo w opisach i fotografii,  berlinka.pcp.pl  paz.de zabytek.pl