KRZEWNO – HISTORIA MIEJSCOWOŚCI
Dziś Krzewno, czyli niegdyś Hohenwalde nie przypomina dawnych czasów a przecież ma rodowód krzyżacki jak wszystkie miejscowości dawnego powiatu Heiligenbeil. W porównaniu do czasów przedwojennych to zupełnie inna miejscowość i zupełnie nowi ludzie. Szkoda, że pozostałości dawnego dworu, który przetrwał działania wojenne w 1945 r. ponad 20 lat po wojnie zostały rozebrane. Śladami przeszłości są budynki dworskie i park wraz z drzewami.
Pierwsza wzmianka o wsi Hohenwalde pochodzi z 1412 r. Była to wówczas niemiecka wieś czynszowa. Istniało tu jednak wcześniejsze pruskie osadnictwo o czym świadczy kurhan pogrzebowy w lesie, około 300-400 m od granicy z Krasnolipiem (Schönlinde). W XV i XVI w. znaczna część przyznanych wsi 48 łanów nie była uprawiana. Nazwa Hogewald pojawia się jeszcze w 1437 r. Do podupadnięcia Hohenwalde przyczyniła się przede wszystkim wojna trzynastoletnia 1454-1466, która zniweczyła wszystkie prace związane z tworzeniem wsi. Mało znaną ciekawostką jest fakt, że w dniu 9.06.1454 r. rada miasta Starego Miasta Braniewa po złożeniu hołdu domagała się od króla Polski Kazimierza Jagiellończyka licznych przywilejów i nadań na prawym brzegu Pasłęki, a wśród nich była wieś Hohenwalde.Ratunkiem dla podobnych wsi były krzyżackie nadania, które jednak wynikały z długów jakie Zakon miał wobec swoich zaciężnych. W 1471 r. wielki mistrz Heinrich Reffle von Richtenberg (1415-1477) zastawił wieś Hansowi Massewitz w zamian za dług 330 guldenów węgierskich zaległych za służbę podczas wojny trzynastoletniej i jeszcze w 1519 r. wieś była własnością jego syna, który nie zasiedlił nawet jednej morgi. Odtąd stała się wsią poddaną właścicielowi choć zajętych było tylko 5 łanów. Krzewno ponownie ucierpiało w wojnie pruskiej 1520-1521 do tego stopnia, że jeszcze w 1541 r., było tu tylko 3 chłopów uprawiających 10 łanów, podczas gdy reszta ziemi była częściowo "zarośnięta", a las "wycięty", tak że niewiele drewna można było z niego pozyskać. Do 1558 r. wieś zastawiono Vitalisowi Mosewitz i to jemu przypisuje się wycięcie lasu w związku z końcem zastawu.
Gdy Mosewitz dowiedział się, że majątek chce odkupić Christof v. Kreytzen, poprosił księcia Albrechta von Hohenzollern (1490-1568), aby pozostawiono mu go przynajmniej do jego śmierci, co nastąpiło w 1563 r. Wówczas Nickel von Sparwein chciał Krzewno z powodu usług, które wykonał, a na dodatek zaoferował zapłatę sumy zastawnej. Zaoferował również, że pozwoli wdowie Mosewitz mieszkać w majątku aż do jej śmierci. Jednak von Sparwein nic nie zdziałał, gdyż książę Albrecht odrzucił jego prośbę uzasadniając, że nie może przyznać dworu, ponieważ dochody urzędu w Bałdze muszą być zwiększone. W tym czasie Hohenwalde wciąż była zastawioną własnością rodziny von Mosewitz, która oprócz korzyści również wnosiła środki w celu poprawy zysków.
Jednak w dniu 16.02.1565 r. dworzanin księcia Albrechta, Hans von Kanitz nabył wieś za zapłatą sumy zastawnej. I choć nabycie to nastąpiło na 3 lata przed śmiercią Albrechta w dość podejrzany sposób i groziła mu wówczas kasacja, to jednak von Kanitz zachował wieś. Jednocześnie otrzymał zgodę na budowę karczmy, ponieważ w pobliżu nie było takiego przybytku. W przyznanym prawie podkreślano też, że wieś jest odległa, więc nie doszło do naruszenia Ordynacji Krajowej (Landesordnung), według której nie wolno było zakładać karczm w miejscach, gdzie już istniały lub w pobliżu miast. Ponadto von Kanitz otrzymał prawo tzw. dużej i małej jurysdykcji oraz założył we wsi własne gospodarstwo. Ponadto posiadał majątki Schreinen z 16 łanami i Mędrzyki (Lauterbach) z 44 łanami, które jego ojciec George von Kanitz otrzymał w 1533 r. Hans von Kanitz pozostawił trzech synów: Salomona, Georga i Melchiora. W podziale majątku przeprowadzonym w dniu 10.07.1604 r. oba dobra przejął Georg von Kanitz, natomiast Salomon przejął majątek Mednicken (Drużnoje) w Sambii, a Melchior otrzymał pieniądze.
Georg von Kanitz, który zamieszkał w Krzewnie, otrzymał w 1635 r. w zastaw także wsie Wangnicken (Jantarowka) i Jürkendorf (Bogdanowka). Jego syn kapitan kawalerii Hans Albrecht w dniu 3.05.1677 r. zastawił Schreinen swojej siostrze Susanna von Kanitz, a ta w 1692 r. za 5700 florenów oddała zastaw Schreinen porucznikowi Christianowi von Unruh z Dösen. Tenże Christian von Unruh przybył do Prus w 1690 r. z regimentem dragonów Derfflinger, a jego brat Wulff Heinrich już od kilku lat posiadał wieś Otten. Christian von Unruh ożenił się w 1690 r. z Christina Catharina Susanna von Eppingen z domu Wesselshöfen i jednocześnie otrzymał od teścia dobra Dösen (Skworzowo).
Ponieważ Hans Albrecht zmarł bez męskiego potomka, własność majątku przeszła na linię Melchiora von Kanitz, którego syn Salomon von Kanitz był kolejnym sukcesorem feudalnym Hansa Albrechta. W 1693 r. jego syn i następca w dziedziczeniu George Friedrich von Kanitz zdecydował zrzec się swojego prawa do Schreinen i uznać umowę zastawu za równoważną umowie kupna. George Friedrich von Kanitz umowę zastawu Krzewna i Schreinen ponownie odnowił w dniu 15.05.1703 r. na rzecz porucznika Christiana von Unruh za 19400 florenów polskich na 25 lat. Zdaje się z powodu narastającej niedyspozycji George Friedrich von Kanitz nie był w stanie doglądać oddalonych dóbr, dlatego mieszkał w Krzewnie a w Schreinen w 1704 r. nadal zamieszkiwał Christian von Unruh, który otrzymał również iure antichrettio, czyli prawo własności. Krzewno pozostało własnością zastawną rodziny von Unruh a wyniku małżeństwa zawartego w 1710 r. przez jedyną córkę Christiana, którą była Barbara Eleonore von Unruh (1691-1721), Krzewno i Schreinen przejął jej mąż podpułkownik Ahasverus Friedrich von Brandt (1680-1722), pan Rogit (Regitten) koło Braniewa. Rodzina mieszkała w Rogitach lub Krzewnie.
I taka ciekawostka z czasów wielkiej wojny północnej. W dniu 8.01.1704 r. porucznik Carl Friedrich von Reitz, który służył królowi polskiemu w jego saskim regimencie, dostał się do niewoli szwedzkiej w Toruniu. Miał być przekazany do Sztokholmu, ale z powodu ciężkiej choroby został odstawiony na brzeg na Mierzei Gdańskiej, jednak uciekł stamtąd i przebywał u pana von Kanitz w Krzewnie, gdzie zmarł po ciężkiej chorobie i został pochowany w kościele Żelaznej Górze. Ponadto w dniu 16.02.1704 r. kapitan Reichwald von Keampfen, również został pochowany w tym kościele, po tym jak zmarł u pana von Kanitz w Krzewnie. Czy był tam wojskowy szpital, skoro leczono co najmniej dwóch oficerów?
Pomiędzy 1710 a 1722 rokiem na wzniesieniu zbudowano późnobarokowy dwór, początkowo jako zapewne tylko centralny budynek późniejszego 3-skrzydłowego zespołu. Za takim datowaniem przemawia stosunkowo niska wysokość kondygnacji budynku z niewielkimi oknami w dużych, pozbawionych okien przestrzeniach ścian. W mansardowy dach czterospadowy wysunęło się dwuosiowe górne pomieszczenie ze stromym frontonem. Dwa boczne skrzydła, również parterowe z dachem czterospadowym, mógł dobudować pod koniec XVIII w. jego wnuk, Christian Friedrich Wilhelm von Brandt. Powstał symetryczny, 3-skrzydłowy zespół, bardzo podobny do zbudowanego ok. 1790 r. dworu w Międzychodzie (Mitteldorf) w powiecie Morąg (Mohrungen), który został zbudowany ok. 1790 r. Budynek wykonany z cegły pokrytej tynkiem, na fundamencie z kamienia, o stropach drewnianych i dachu o drewnianej więźbie, który pokryty był łupkiem dachowym. Park krajobrazowy, który również powstał w XVIII w., do 1945 r. prezentował piękne, a także rzadkie drzewa, z których część objęta była ochroną przyrody. Kolejnym pomnikiem przyrody była nieistniejąca już dziś zabytkowa lipa na Lindenbergu o kolosalnym obwodzie i ogromnej koronie.
Po śmierci rodziców, czyli w 1722 r. dziedzicem Krzewna został małoletni wówczas syn Johann Ludwig von Brandt (1714-1752), który oprócz Krzewna i Schreinen ok. 1734 r. nabył dobra Rusy (Rossen). Przekazał je dzierżawcy, a sam zamieszkał w Hohenwalde z żoną Kathariną Luise z domu von Parck z Warnikam (1710-1754). Za jego czasów od 1738 r. powstała we wsi szkoła, do której w 1813 r. uczęszczało 12 dzieci. Od ok. 1751 r. von Brandt zlecił zarządzanie Krzewnem zarządcy Johannowi Chr. Maas, co nastąpiło być może ze względu na stan zdrowia, gdyż w następnym roku zmarł w wieku ledwie 37 lat.
W 1752 r. w wyniku podziału majątku, Rusy przejął młodszy syn Albrecht Alexander Ahasverus Ludwig (1740-1779), natomiast starszy syn Christian Friedrich Wilhelm von Brandt (1734-1795) został panem Krzewna, Schreinen i Woyditten. Samym Krzewnem zarządzali także podlegli mu administratorzy, na przykład Friedrich Maas ok. 1754 r. Ponieważ w Schreinen i Woyditten nie było większych dworów, Christian Friedrich Wilhelm mieszkał na Krzewnie i dlatego jak wspomniano rozbudował dwór. W marcu 1760 r. ożenił się z Luise Barbarą Charlotte (?-1762) z domu von Brumsee z Morawy (Maraunen), wdową von Hertzberg, jednak małżeństwo trwało krótko, bowiem zmarła ona już w 1762 r.
W 1766 r. Christian Friedrich Wilhelm von Brandt kupił majątek Jäcknitz (Uzornoje) za 27 tys. florenów. Kiedy ok. 1785 r. przekazał Krzewno swojemu jedynemu synowi Ludwigowi Carlowi Christianowi von Brandt (1761-1806), sam przypuszczalnie przeszedł na emeryturę do małego domu mieszkalnego w Jäcknitz, gdzie zmarł w 1795 r. W ten sposób Ludwig Carl Christian von Brandt odziedziczył cały majątek ojca, Jäcknitz oraz zastawione dobra Krzewno i Schreinen. Te ostatnie w 1800 r. sprzedał rodzinie von Kleist. Natomiast z powodu rosnącego zadłużenia Krzewna i dwóch przyległych do Jäcknitz folwarków Rosen i Woyditten, ok. 1806 r. te 3 połączone majątki zostały jako zastaw przekazane wdowie Marii Henriette von Scharden, z domu von Mohr. Posiadała ona również majątek Wackern w powiecie Preußisch Eylau (Bagrationowsk), ale mieszkała głównie w Królewcu.
Pierwsza znana mapa na jakiej pojawia się Hohenwalde to mapa z lat 1796-1802 autorstwa pruskiego kartografa Friedricha Leopolda von Schroetter (1743–1815) w Atlasie prowincji Prus Wschodnich, Litwy i Prus Zachodnich.
Właścicielem Krzewna pozostał Ludwig Carl Christian von Brandt. Ponieważ jego pierwsza żona Charlotte Henriette Barbara Meier (?-1800), zmarła wcześnie, w dniu 28.01.1801 r. ożenił się powtórnie z Eleonore Gotthilf z domu Gaesbeck (1788-1863). Przed śmiercią podobnie jak jego ojciec przeszedł na emeryturę w Jäcknitz, gdzie zmarł w 1806 r. Wdowa Eleonore Gotthilf poślubiła w dniu 6.03.1808 r. w Jäcknitz kapitana Christopha Gottlieba Freiherr von Barnekow (1781-1814). W dniu 8.10.1808 r. Eleonore von Barnekow i jej dzieci dokonały podziału spadku, w wyniku którego Jäcknitz, Rosen i Woyditten przeszły z dniem 1.07.1809 r. na dwójkę rodzeństwa, którymi byli Friedericia Ludovicia Gottliebe (1804-1887) i Friedrich Carl Ludwig Christian von Brandt, natomiast matka zatrzymała szlachecki majątek Krzewno, którego wartość szacowano na 20576 talarów. Zarząd nad wszystkimi majątkami sprawował von Barnekow, ale pozostawał też w rękach dzierżawców, np. ok. 1807 r. wymieniony jest Christian Gagel, a ok. 1818 r. dzierżawca o nazwisku Dous. Podczas wojny z Francją von Barnekow jako rotmistrz wschodniopruskiego Pułku Kawalerii Narodowej poległ w dniu 14.01.1814 r. podczas oblężenia Metz.
Właśnie w Krzewnie urodził się Albert Freiherr von Barnekow (1809-1895) w latach 1825-1883 oficer armii pruskiej. Wyróżnił się w wojnach z Austrią w 1866 r. oraz w wojnie z Francją 1870-1871. Służbę zakończył jako generał piechoty i dowódca korpusu. W 1826 r. wstąpił do 1 Pułku Piechoty, gdzie w 1829 r. został podporucznikiem. W latach 1829-1860 służył w 39 Pułku Fizylierów Dolnego Renu, będąc, m.in. adiutantem i dowódcą I batalionu, awansował kolejno na por. -1841, kpt. -1846, mjr -1852, ppłk - 1858, i płk -1860. W latach 1860-1864 dowodził 6 Reńskim Pułkiem Piechoty Nr. 68. Podczas wojny z Danią w 1864 r. awansowany na stopień gen. majora, ale nie wziął udziału w walce. Podczas wojny z Austrią w 1866 r. dowodził 2 Brygadą Piechoty w bitwach pod Tratenau i Königgratz, za co otrzymał najwyższy pruski order wojskowy Pour le Merite. Jeszcze pod koniec 1866 r. został dowódcą 16 Dywizji Piechoty w Trewirze i awansował na gen. porucznika. Dywizję prowadził podczas wojny z Francją w 1970-1971 w kilku ważnych bitwach, otrzymał Krzyż Żelazny I i II klasy oraz liście dębu do Pour le Merite. Później awansował na generała piechoty w 1873 r. i dowodził I korpusem w latach 1873-76, a w 1883 r. odszedł na emeryturę. Wcześniej odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Czerwonego Orła, Orderem Czarnego Orła i Wielką Komandorią Orderu Hohenzollernów.
Po śmierci drugiego męża w dniu 26.06.1818 r. Eleonore von Barnekow w Żelaznej Górze wyszła za pruskiego majora Carla Ernsta Wernera von der Osten genant von Sacken (1782-1846), dziedzicznego pana na Bombitten, który również był dwukrotnie żonaty. Oboje małżonkowie wnieśli dzieci z pierwszych małżeństw a razem mieli trzy córki: Eveline (1819), Laura (1823) i Clara (1825) oraz syna Wernera (1821-1889), które urodziły się na Bombitten. Mniej więcej w tym czasie von Sacken założył folwark i nazwał go imieniem swojej córki Laurashof. W 1820 r. Hohenwalde to były dobra szlacheckie i wieś zamieszkiwane przez 83 osoby należące do parafii ewangelickiej w Żelaznej Górze. Wkrótce po śmierci męża w 1846 r. Eleonore von der Osten gen. von Sacken sprzedała Krzewno.
Ok. połowy XIX w. właściciele Krzewna zmieniali się kilkakrotnie. W 1855 r. wymienia się właściciela dworu Ruhnau-Hoppenbruch, w 1857 r. zarządcę von Hanstein, a w 1858 r. właściciela Hilgendorf. W 1861 r. w 8 budynkach mieszkało 196 osób. Ostatecznie w 1866 r. Albrecht Konrad Freiherr von Hollen (1840-1896) z zamożnej hamburskiej rodziny kupieckiej nabył Krzewno i Bliżewo (Bilshöfen). W 1866 r. ojciec Albrechta, posiadacz majątku Tüschenbek w księstwie Lauenburg, Julius Heinrich von Hollen (1804-1879) otrzymał od króla Prus Wilhelma I (1797-1888) dyplom uznający go i jego potomków za szlachtę i podnoszący do pruskiego tytułu barona.
Albrecht von Hollen swoją przyszłą żonę Marie Louise Elisabeth Ottilie von Restorff (1842-1930) poznał dzięki jej bratu i swojemu przyjacielowi, którym był Friedrich Detlev Cord von Restorff (1840-1909), absolwent prawa na Uniwersytecie w Heidelbergu. Od 1864 r. był on właścicielem majątku Lipowina. Marie była córką kapitana kawalerii Titusa von Restorff (1801-1846) adiutanta w 16 dywizji w Trweirze oraz Marie z domu Freiin von Stenglin (1813-1895). Po śmierci ojca w 1846 r. Marie z matką zamieszkały w posiadłości jej babci Friederike Caroline von Steglin w Rakow koło Neubukow w Meklemburgii i tam spędziła młodość.
W 1867 r. Friedrich zaprosił matkę i siostrę do swojej posiadłości w Lipowinie, gdzie pojawił się Albrecht właściciel sąsiedniego Krzewna. Od razu też zakochał się w Marie, którą znał z opowieści Friedricha, jak się okazało z wzajemnością. Marie miała okazję zobaczyć posiadłość w Krzewnie, ale wkrótce musiała wyjechać do domu. Po trwającej jakiś czas korespondencji, w Rakowie pojawił się Albrecht i poprosił matkę o rękę córki. Jednak problemem okazała się żałoba Marie, gdyż na niedawnej wojnie Prus z Austrią zginęło 3 jej kuzynów. Nie traciła czasu, gdyż do dnia swojego ślubu, nauczyła się szyć i cerować, haftować, robić na drutach i szydełkować, miała zapisane w grubej księdze kulinarne przepisy na gotowanie i pieczenie oraz nauczyła się wszystkiego o hodowli drobiu, pomagała matce we wszystkich czynnościach, nawet w opiece nad chorymi i w połogu. Ślub zorganizowała jej siostra Karoline, a odbył się w Raciborzu (Ratzeburg) w dniu 5.06.1867 r. w najbliższym gronie rodzinnym.
W majątku Krzewno urodziło się i wychowało siedem córek, z których jedna zmarły młodo: Marie Sophia Ottilie Karoline (1868-1932), Henriette Friederike Selma Anna (1870-1936), Ella Mathilde Karoline Julie (1873-1955), Elisabeth Antoinette Karoline Marie Adolfine (1875-1903), Luise Detha Agnes Ida Henriette (1877-1964), Freda Lydia Mathilde Bertha (1881-1952) oraz Sophie Caroline Georgine (1871), o której brak więcej informacji. Ich niezwykle liczne potomstwo do dziś spotyka się na specjalnych dniach rodzinnych.
I ciekawostka, Heinrich Freiherr von Hollen (1896-1919), pochowany na rodzinnym cmentarzu w Krzewnie, nie był synem, lecz krewnym. Jego duży nagrobek z napisem "Pamięci mojego drogiego syna" stał do niedawna, lecz został zniszczony. Jako podporucznik brał udział w Wielkiej Wojnie 1914-1918. Był oficerem pułku Preußisches Füsilier-Regiment von Gersdorff (Kurhessisches) Nr. 80, który zmarł (prawdopodobnie od ran) w dniu 20.01.1919 r. w Morajewo na Litwie. Jego brat Gustav zginął na froncie w dniu 24.03.1918 r.
Albrecht von Hollen uważany był za szczególnie zdolnego rolnika. Jego płodozmian był powszechnie nazywany "Hollen's" i znalazł wielu naśladowców. Został współzałożycielem Ostpreußischen Herdbuchgesellschaft (Wschodniopruskiego Towarzystwa Księgi Stadnej). Był członkiem Zakonu Joanitów (Johannitenorden), w 1867 r. został Rycerzem z Prawa (Rechtsritter) a w 1882 r. Rycerzem Honorowym (Ehrenritter).
W 1885 r. wieś liczyła 292 mieszkańców, podlegała pod urząd stanu cywilnego w Żelaznej Górze i parafię katolicką w Heiligenbeil. Po śmierci męża Marie von Hollen od 1896 r. gospodarowała w Krzewnie przez ponad trzy dekady wspierana przez zdolnego zarządcę Juliusa Thomas (?-1937). W tym czasie na pobliskiej leśnej łące założono wodociąg zaopatrujący majątek w wodę, który działał bez zarzutu aż do 1945 r. Marie von Hollen utrzymywała dla swoich pracowników niezwykłą instytucję społeczną, w Szpitalu Miłosierdzia (Krankenhaus der Barmherzigkeit) w Królewcu zarezerwowała 2 łóżka, które w razie choroby były zawsze utrzymywane w gotowości dla jej pracowników, a jeśli ich nie potrzebowali, to były one dostępne także dla innych, mniej zamożnych chorych, bezpłatnie pod względem pomocy lekarza, lekarstw i opieki. Jej śmierć opłakiwało 96 potomków, dzieci, wnuków, prawnuków. Po jej śmierci w 1930 r. spadkobiercy postanowili sprzedać wolny od długów dwór, ponieważ żaden z zięciów nie mógł lub nie chciał spłacić pozostałych. Ponieważ oznaczało to, że nie spełniło się życzenie matki o kontynuowaniu posiadania majątku przez rodzinę, legenda głosi, że podobno nie znalazła ona spokoju w grobie i była widywana jako „biała kobieta”. W 1925 r. była to gmina wiejska licząca 353 mieszkańców. W 1927 r. nastąpiła elektryfikacja wsi. W 1933 r. Krzewno liczyło 483 mieszkańców.
Nabywcą było Ostpreußische Landgesellschaft (Wschodniopruskie Towarzystwo Ziemskie), które w 1931 r. podzieliło ziemię na ponad 70 parceli, z których część została nabyta przez byłych pracowników majątku. Udział opisany jako Vollbauernstelle z dworem, stajniami i parkiem oraz 180 morgami ziemi nabył rolnik Alexander Bleich (1899-1967) z wsi Tychnowy (Tiefenau) w powiecie kwidzyńskim. Stało się to prawdopodobnie krótko przed jego ślubem w dniu 5.07.1932 r. z Erną Rook (1902-1992). Z małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci: Siegfried (1933-2001), Irmgard (1935), Hans-Joachim (1936), Arno (1940) i Ulrich (1942).
Alexander Bleich wprowadził się jedynie do budynku środkowego i lewego skrzydła dworu. Na poddaszu budynku głównego w szczycie znajdowały się 2 izby dziewcząt. Pokój nad salonem był pusty. W piwnicy lewego skrzydła znajdowała się pralnia, magazyn (np. na owoce), duża piwnica na ziemniaki oraz piwnica dla rodziny Lange. Obok schodów na piętro kuchni znajdowało się WC. Natomiast zatrudniony przez niego robotnik Willi Lange zajął miejsce w skrzydle prawym. Neorenesansowy budynek został przekształcony w drugą szkołę we wsi. W piwnicy znajdowało się mieszkanie rodziny dozorcy Fritza Hill (1900), który mieszkał z żoną Marie oraz dziećmi Gerdą (1924) i Kurtem (1926). Na parterze - w miejsce dawnej sali bankietowej - mieściła się duża sala lekcyjna dla klas I-IV, nad którą znajdowało się mieszkanie nauczyciela. Nauczycielami byli: pani Koschnieder ok. 1934 r., następnie Johannes Banneck, od początku 1939 r. Paul Margenburg, który został powołany do wojska i poległ, i wreszcie panna Gerda Saloew. Toalety szkolne zostały zbudowane w pobliżu domu, a ogródek kuchenny dla nauczycieli został założony naprzeciwko wejścia do szkoły w dawnym parku. W 1939 r. gmina wiejska Hohenwalde miała 496 mieszkańców.
Aleksander Bleich mógł w latach wojny nadal prowadzić swoje gospodarstwo, natomiast Willi Lange został wcielony do wojska. Na początku lutego 1945 r. Krzewno zostało ostrzelane przez nisko lecące sowieckie samoloty. W dniu 9.02.1945 r. Bleich i jego krewni, a także Hulda Lange i jej dwoje dzieci Heinz (1930) i Vera (1934), ruszyli dwoma samochodami do ucieczki, na co tego dnia zdecydowali się również inni mieszkańcy wsi, w tym rodzina Schweitzer. Przeprawili się przez zamarznięty Zalew Wiślany i dotarli do okręgu Słupsk, gdzie zostali dopadnięci przez wojska sowieckie. Cała rodzina Bleich cudem przetrwała ciężkie powojenne czasy, początkowo m.in. u rodziny Langes w Darżynie (Darsinie), a od około połowy 1945 r. w Głuszynie (Groß Gluschen) w powiecie słupskim, gdzie choroby, w tym tyfus pochłaniały wiele istnień ludzkich wśród ludności. Dopiero na początku grudnia 1946 r. rodzina Bleich została repatriowana przez polskie władze z Pomorza i dotarła pociągiem do Welsleben w powiecie Schönebeck k. Magdeburga.
Lotnictwo sowieckie operowało w rejonie Krzewna w dniach 25 i 28.02.1945 r. oraz 4-6.03.1945 r. Były to szturmowe Ił-2 z 182 i 277 dywizji lotnictwa szturmowego wspierane przez myśliwce Ła-5 z 129 dywizji lotnictwa myśliwskiego. W dniu 4 marca piloci sowieccy stwierdzili, że z Krzewna prowadzono ogień z działek przeciwlotniczych.
Jak wyglądało „zdobycie” Krzewna? W dniu 13.03.1945 r. zadanie zdobycia wsi w ciągu 3 godzin otrzymał 858 pułk strzelców, który wchodził w skład 283 dywizji 41 korpusu 3 armii. Pułk był już znacznie przetrzebiony, bo liczył ok. 600 żołnierzy, czyli niecały batalion. Wsparcia miał udzielić 1901 pułk artylerii samobieżnej i grupa artylerii. Natarcie rozpoczęło się o godz. 11 po 30 minutowym przygotowaniu artyleryjskim. Piechota przełamała pierwszą niemiecką linię obrony i o godz. 16 zajęła płn.-zach. część lasu o 600 m na płd.-wsch. od Krzewna, gdzie stwierdzili mocny opór Niemców okopanych w transzei. Doszło do zaciętej walki. Przeciwnikiem były pododdziały 131 dywizji piechoty Wehrmachtu. O godz. 17 dwie kompanie niemieckie po ok. 70 żołnierzy wspartych ogniem dział samobieżnych z Krzewna przeprowadziło kontratak, ale został odparty przez oddziały sowieckie. Przez całą noc trwała ożywiona wymiana ognia z obu stron. W dniu 14.03.1945 r. po 20-minutowym przygotowaniu artyleryjskim o godz. 11 ruszył kolejny atak 858 pułku na Krzewno. Tym razem skuteczny, bo mimo uporczywej obrony Sowieci zdobyli wieś, a o godz. 15 podeszli pod folwark Friedhöfchen (Ustroń). Niektóre budynki w majątku i wiejskie zostały uszkodzone. Po przejściu frontu w Krzewnie i okolicy było kilka zbiorowych mogił sowieckich żołnierzy, w których spoczywało ich ok. 200. Później zostali przeniesieni na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie.
W 1947 r. dwór jeszcze stał, ale był opuszczony i nieużytkowany. W części był zachowany, a w części istniały tylko fundamenty. W sierpniu 1966 r. stała jeszcze część dawnego dworu z zachowanymi ścianami i dachem. Na przełomie lat 60/70. Ulegający stopniowej dewastacji budynek został całkowicie rozebrany. W kolejnych latach majątek został w znacznym stopniu rozebrany, tak że dziś o dworze przypominają jedynie zarośnięte resztki fundamentów z kamienia polnego skrzydła bocznego. Park został zniszczony w okresie powojennym z zachowanymi elementami pierwotnej kompozycji. Powierzchnia terenu parkowego to 3,5 hektary. Od zachodu otoczony zabudowaniami wsi, od północy i płn.-wsch. dochodzi do drogi prowadzącej ze wsi, zaś od południa są pola uprawne. Przez płn.-wsch. część parku przepływa strumień.
W 1984 r. na zarośniętym cmentarzu stał jeszcze kamień pamiątkowy dla Heinricha Freiherra von Hollen, podczas gdy inne groby zostały zniszczone i rozbite. We wsi również wiele budynków zniknęło, ale mniejsze gospodarstwa są nadal zamieszkane, a dom rodziny Thomas służył jako szkoła.
RUINY i POZOSTAŁOŚCI DWORU
Tuż po wojnie we wsi pozostali nieliczni Niemcy, a wśród nich akuszerka Erna Babel z mężem, wkrótce zostali repatriowani do Niemiec. Pierwsi polscy osadnicy przybyli do Krzewna w 1946 r. i pochodzili z okolic Wilna. Byli to: Witold Maculewicz, Michał Tunkiewicz, Antoni i Henryk Wierzbicki, Dymitr i Jadwiga Karolonek, Józef i Natalia Adamowicz oraz Piotr Wiszniowiecki. W 1947 r. w Rzeszowszczyzny, Podlasia i Beskidu Niskiego przybyli: Pelagia Morajko z córkami Cecylią i Marią, Marcin Progorowicz, Joakim Kirczuk z rodziną, Jan Parafiniuk, Eugeniusz Kaliszuk, Paweł Kolada, Dymitr Dziamba, Maria Stach-Niba, Jan Barna, Aniela Demkowicz, Jan i Władysław Popek, Aleksander Misiuk, Władysław i Jan Rycko oraz Maria i Stanisław Iwaniccy. Gromadzka Rada Narodowa w Żelaznej Górze w latach 1954-1964 miała swoją siedzibę w Krzewnie w połowie budynku mieszkalnego Piotra Komaiszko. Przez jakiś czas działał też posterunek Milicji Obywatelskiej. Do 1965 r. w Krzewnie mieściła się poczta przeniesiona do Żelaznej Góry. W 1969 r. rozpoczęto budowę agronomówki, a w 1970 r. założono wodociągi.
W zachowanym młynie zbudowanym w 1940 r., który wyremontowano po 1945 r. pracowali kolejno młynarze: Ludwik Piłatowski, Marian Dzięgielweski, Stefan Dzięgielewski, Marcin Jankowski, Zygmunt Samko, Wacław Pawelski i Adam Dumała. W latach 1974-1992 młyn wykorzystywano jako mieszalnię pasz. W 1991 r. przeszedł w ręce prywatne, ale od 1994 r. jest nieczynny.
Od 1954 r. Krzewno weszło w skład gromady Żelazna Góra, natomiast w 1972 r. weszło do gminy wiejskiej Braniewo. W latach 1946-2000 kolejnymi sołtysami byli: Witold Maculewicz, Joakim Kirczuk, Henryk Krzywiec, Stanisław Adamowicz, Bożena Chwiedorowicz, Józef Starzec i Marian Krzywiec oraz Jerzy Właszynowicz, a obecnie Eugenia Ochrin-Iwanowska.
Nazwę niemiecką Hohenwalde można tłumaczyć jako dosł. Wysoki Las albo „osada przy wielkim lub wysokim lesie”. Po wojnie przez pewien czas nazywano ją po polsku Wysoka, czyli było to tłumaczenie pierwszego członu niemieckiej nazwy, a jeszcze później aż do1947 r. był to Borków (w gminie Podlipie). Dopiero w dniu 1.07.1947 r. na mocy Rozporządzenie Ministrów: Ziem Odzyskanych i Bezpieczeństwa Publicznego wprowadzono polską nazwę Krzewno.
Szkoła podstawowa w Krzewnie została założona w 1947 r. Remont przeprowadzono w 1970 r. W roku szkolnym 1976/77 w klasach I-IV miała tylko 6 uczniów i była filią szkoły w Żelaznej Górze. W 1987 r. szkoła została zlikwidowana, a w 1992 r. budynek szkolny przeznaczono na mieszkania. W tym czasie działało też przedszkole. Pierwszym kierownikiem szkoły był Michał Harcuła, a później dyrektorem Zofia Bielińska. Wśród nauczycieli byli: Maria Śledziewska, Henryk Widermański, Michał Demkowicz, Nadzieja Demkowicz, Helena Kostkowska, Tadeusz Chwiedorowicz, Teresa Gumienna-Szamotuło, Jerzy Kiertyczak i Stefania Sewastianiuk oraz Danuta Mazur, Genowefa Bartczak i pan Seweralski.
W 1977 r. mieszkały 72 rodziny, w tym 55 rolników indywidualnych. Na przełomie lat 50/60. powstało Kółko Rolnicze założone przez Edwarda Skowrońskiego, pierwszym traktorzystą był Józef Kalinowski, a wkrótce dołączyli Michał Progorowicz i Józef Kohuciuk. We wsi powstało wówczas Koło Gospodyń Wiejskich prowadzone przez Mariannę Adamowicz. Od 2019 r. prężnie funkcjonuje Koło Gospodyń Wiejskich Nasze Krzewno, do którego należy 12 pań. W dawnej mleczarni w 2015 r. oddano funkcjonalną świetlicę. W Krzewnie działa Drewmar – zakład produkujący szczotki oraz leśnictwo Podlipie. Współczesne Krzewno to wieś sołecka, w której w 2010 r. mieszkały 222 osoby.
Źródła: Wagner W.D. Die Güter des Kreises Heiligenbeil in Ostpreußen. Leer 2005.; Guttzeit E.J. Grundbesitzverschiebungen im Kreise Heiligenbeil als Folge des Dreizehnjährigen Krieges. 1968.; Guddat W. Die Entstehung und Entwicklung der privaten Grundherrschaften in den Ämtern Brandenburg und Balga (Ostpreußen). Marburg/Lahn 1975.; Olbryś D., Jaroszek W. Historia miejscowości gminy Braniewo do 1945 r. Braniewo 2022.; Tyszkiewicz H., Chruściel F. Z dziejów gminy Braniewo. Braniewo 2000.;Rogge A. Die Kirche ehemaligen Amtes Balga. Königsberg 1868.; ostpreussen.de bildarchiv-ostpreussen.de von-restorff.de Facebook: Braunsberg – Braniewo w opisach i w fotografii