GRONÓWKO - HISTORIA MIEJSCOWOŚCI

lata 30. XX w. Widok na frontową północną elewację pałacu w Gronówku  Miejscowość o średniowiecznym rodowodzie, gdyż Grunenfeld lokowano dokładnie w połowie XIV wieku. Położona nieco poza głównymi szlakami przez setki lat była szlacheckim majątkiem często zmieniającym właścicieli z przyległą niewielką wsią. Ostatni właściciele zbudowali pałac, który podobnie jak cała miejscowość został zniszczony w 1945 r. Pamiątką po dawnej świetności są pozostałości parku założonego w XIX w. Po wojnie utworzono PGR Gronówko, a dziś jest to wieś sołecka.

 

1994. plan cmentarza w Gronówku. Być może kamienny krąg na planie to odkryty w XIX w. kurhan. Początki sięgają czasów prehistorycznych, bowiem gdy podczas budowy cmentarza w 1860 r., na gruntach majątku Grunenfeld otworzono kurhan i odkryto 3 urny, znaleziono dowody na istnienie na tym terenie prehistorycznej osiadłej ludności. Zaś kolejne znaleziska, takie jak odłamki urn, paciorki bursztynowe, siekiera itp., na późniejszym cmentarzu dworskim oraz wielokrotnie podczas orki pól lub wycinki drzew, pozwoliły na datowanie osady na młodszą epokę brązu, czyli ok 1000 lat p.n.e.

Niemiecka nazwa Grunenfeld dosłownie znaczy Zielone Pole, ale w dziejach była wymieniana w różnych formach. Po raz pierwszy w 1350 r. jako ville Theuthunicalis Gronevelt, 1360 r. zu Grunvelde, 1437 r. Grunefeld, 1528, 1575 oraz 1602-1604 r. jako Grunefelt, a od 1780 r. Grunenfeld.

fragment mapy z 1893 r. z znaczonym Gronówkiem i folwarkiem Ustroń Pierwsza pisana wzmianka o wsi Grunenfeld miała miejsce w święto św. Marii Magdaleny w dniu 22.07.1350 r., gdy komtur Bałgi Eckhard von Kullingk (1349-1353), przekazał 44 łany ziemi Nicolausowi Prange z zadaniem osiedlenia tu niemieckich rodzin chłopskich. Sam Prange jako lokator objął również urząd sołtysa i otrzymał również prawo do 1/3 jurysdykcji mniejszej nie większej niż 4 szylingi. Uprawnienia sądownicze dotyczyły wyłącznie niemieckich mieszkańców wsi. Jednak z trudem udało mu się pozyskać osadników do zajęcia nowej wsi, która została lokowana na prawie chełmińskim. W 1399 r. sołtysem był Gerhard Hoppe, a we wsi gospodarzyło dwóch chłopów: Hans Hube i Hans Knieper

W wyniku wojny głodowej latem 1414 r. Gronówko doznało zniszczeń z rąk wojsk polsko-litewskich dowodzonych przez króla Władysława Jagiełło, co zrujnowało prace nad rozbudową wsi.  Zakon Krzyżacki postanowił w 1426 r. oddać wieś w lenno na prawie magdeburskim, jednak nie jest znane nazwisko pierwszego lennika. Akt użyczenia majątku Grunenfeld zachował się. Otóż niemiecki historyk Emil Johannes Guttzeit (1898-1984) odnalazł cztery cenne dokumenty pergaminowe dotyczące wsi i dworu Grunenfeld z lat 1350, 1399, 1496 i 1547. Trzy z nich to dokumenty oryginalne i są obecnie przechowywane w Ostarchiv w Getyndze.

Do ponownego podupadnięcia wsi przyczyniła się przede wszystkim wojna trzynastoletnia 1454-1466, która zniweczyła wszystkie prace związane z tworzeniem wsi. Mało znaną ciekawostką jest fakt, że w 1457 r. rada miasta Starego Miasta Braniewa po złożeniu hołdu domagała się od króla Polski Kazimierza Jagiellończyka licznych przywilejów i nadań na prawym brzegu Pasłęki, a wśród nich była wieś Grunenfeld. Jednak król odmówił Braniewu tych bardzo wygórowanych żądań. Pierwszym znanym szlacheckim właścicielem był Heinrich I von Taubenheim z Miśni, który od 1455 r. służył Zakonowi Krzyżackiemu jako zaciężny w wojnie trzynastoletniej i przed 1471 r. w nagrodę za lojalność otrzymał majątek Grunenfeld z 40 łanami na prawie magdeburskim.

lata 20/30. XX w. pocztówka z Grunenfeld. Pałac, karczma Bruno Berneike i wiejska droga przy szkole W 1496 r. otrzymał również Bielsk (Bilshöfen) z 21 ½ łanu a ponieważ w tym samym roku jego syn Christoph von Taubenheim otrzymał nowy przywilej lokacyjny na Gronówko, wskazuje to, że Heinrich I mógł scedować go na syna i sam przenieść się do Bilshöfen. Ostatecznie jednak cały majątek przypadł po śmierci Heinricha jego synowi Dietrichowi I von Taubenheim. Ten miał dwóch synów, między których ostatecznie podzielono majątek: Hans otrzymał Bilshöfen, zaś Grunenfeld otrzymał Heinrich II von Taubenheim, wymieniony także w latach 1508-1518 jako właściciel Alkehnen i Barrücken w Sambii.

1913.  Zdjęcie podpisane jako dom rodzinny Richarda Schirrmann w Gronówku, ale zdaje się jednak, że jest to pałac przed przebudową z lat 1914-1915. Po 1547 r. dobra Heinricha II przeszły na jego syna Dietricha II von Taubenheim (?-przed 1600), przy czym zarówno on, jak i jego bezdzietni bracia Ludwig i Heinrich mieszkali w Gronówku, ale nie razem na jednym folwarku, lecz prawdopodobnie każdy na swoim gospodarstwie. W 1554 r. między braćmi doszło o sporu o majątek Alkenheim, bowiem żaden nie chciał ustąpić. Ostatecznie w Alkenheim pozostała matka i najmłodszy z braci. Trzej starsi bracia otrzymali Grunenfeld, a na pewno dwóch z nich początkowo chciało je wymienić na dobra sambijskie, zapewne w celu stworzenia tam własnych gospodarstw. Z tego planu nic jednak nie wyszło i w 1560 r. Ludwig von Taubenheim posiadał własne gospodarstwo w Gronówku, które jeszcze w 1575 r. obejmowało 7 ½ łanów. Mimo, że Grunenfeld był majątkiem szlacheckim, egzystowały też chłopskie majątki dziedziczne, np. w 1556 r. urzędował sołtys, a ostatni sołtys przestał pełnić urząd dopiero w 1623 r.

Obaj synowie Dietricha II, Christoff i Elias (?-1597) przejęli następnie majątek wspólnie. Ponieważ jednak Elias nie miał synów mimo dwóch małżeństw, ostatecznie przypadły one w całości Christoffowi von Taubenheim (?-1642). Nie był to łatwy spadek, majątek ojca był zadłużony, dlatego Christoff musiał najpierw zastawić wieś Albrechtowi von Kalnein, kapitanowi Przezmarka (Preußisch Mark). W 1606 r. wykupił jednak Gronówko i zastawił w zamian AlkehnenDość szeroko rozłożony majątek został podzielony pomiędzy synów Christoffa von Taubenheim a majątek Grunenfeld miał objąć Ludwig I (?-po 1642), który wcześniej służył jako oficer w wojsku holenderskim. Ponieważ jednak jego ojciec pozostał w majątku Ludwig I, gdy jego własne gospodarstwo spłonęło w pożarze kupił w 1623 r. dziedziczne gospodarstwo od sołtysa George z Gronówka i od tego czasu mieszkał tu z rodziną. Sąsiedztwo z ojcem raz po raz prowadziło do zatargów.

1913. Ulica wiejska i kuźnia w Gronówku. Podobno zbudowana jeszcze w XVII w. kuźnia na planie trójkąta, jedna ze trzech takich w Europie  Wojna szwedzko-polskiej 1626-1629 przyniosła rodzinie von Taubenheim znaczne straty i nieszczęścia. Wojska szwedzkie najechały również Gronówko, gdzie zrabowały bydło, a Ludwig I von Taubenheim, który na pewno był człowiekiem konfliktowym, miał osobisty zatarg ze szwedzkim podpułkownikiem Christophem Hünnichen, który w 1629 r. zajął kwaterę w Gronówku. W dniu 1.09.1629 r., Hünnichen i jego żołnierze wtargnęli do zagrody Taubenheima. Ten ostatni, obudzony hałasem, zdążył tylko założyć koszulę i spodnie, zanim wybuchła gwałtowna kłótnia. Hünnichen nakazał swoim ludziom wychłostać Ludwiga I, ale ten cały we krwi i sińcach zdołał uciec do swojego sąsiada Georga von Kanitz z Krzewna (Hohenwalde). Stąd Ludwig I przedostał się do Królewca, gdzie zgromadził wokół siebie przyjaciół i we wrześniu 1629 r. stawił czoła śledzącemu go pod miastem Szwedowi i wyzwał go na pojedynek, w którym ppłk Hünnichen został śmiertelnie ranny. W 1630 r. Ludwig wydał niewielką książeczkę opisującą te wydarzenia. Po powrocie do Gronówka zaznał jeszcze wiele nieszczęść podczas trwającej do 1635 r. okupacji szwedzkiej. W 1631 r. przemarsz szwedzkich żołnierzy znów przyniósł zniszczenia, a budynki spłonęły, bowiem von Taubenheim zażądał od elektora Georga Wilhelma darmowego drewna na odbudowę.  Kiedy Ludwig I i jego brat Reinhold, właściciel Barrücken w Sambii, po kłótni zabili szwedzkiego korneta w 1633 r., zostali aresztowani. Ludwig I musiał za karę wstąpić do polskiej służby wojskowej, gdyż Polska była wówczas w stanie wojny z Rosją, natomiast Reinhold został stracony. Nie wiadomo, czy Ludwig I rzeczywiście wyjechał do Polski, ale gdy w 1642 r. zmarł jego ojciec, przejął zadłużone dobra.


ZABUDOWANIA w GRUNENFELD na początku XX wieku

Pochodząca podobno z XVII w. kuźnia na planie trójkąta jedna ze trzech takich w Europie. Stała jeszcze długo po wojnie jednak została rozebrana lata 20. XX w. stara stodoła w Grunenfeldlata 30. XX w. mleczarnia w Grunenfeldlata 30. XX w. karczma Arndtalata 30. XX w. owczarnia


Kolejnym dziedzicem Gronówka był jego syn Ludwik II von Taubenheim (?-1681). Z małżeństwa z Anną Barbarą von Kanitz (ok.1646-1678) miał trzech synów, z których Gronówko przejął Heinrich (1675- po 1725), będącym panem na Kollmen i wsi Seeligenfeld w powiecie Kętrzyn-Rastenburg.  Jako pan Grunenfeld wymieniany był również jego najstarszy brat Carl Eduard (1671-1745), pan na Gertlack i zastawnik posiadający duży majątek wokół Loschen w powiecie Preußisch Eylau. Samodzielnie scedował swój udział na brata Heinricha. Drugi brat polski kornet Christoph Friedrich (1678-1698), również odsprzedał swój udział w Grunenfeld.

Heinrich von Taubenheim w 1698 r. poślubił Luise Philippinę von Podewils (?-1744) z Rygarb (Rückgarben). Rodzina zamieszkała we wsi Kałmy (Kollmen), a ponieważ majątek Grütenfeldt był nadal zadłużony, Taubenheim zastawił go w dniu 18.09.1704 r. na 15 lat za 28500 guldenów polskiemu podpułkownikowi Achatzius von Brandt (1658-1733). Brandt przeniósł się do Grunenfeld, gdzie w 1707 r. w obecności ochmistrza dworu pruskiego (Landhofmeister) Heinricha Christopha Graf von Wallenrodt (1656-1702) zawarł swoje drugie małżeństwo z jego bratanicą Marie Charlotte von Wallenrodt z Pogirmen (1691-1721).

lata 30. XX w. Widok na elewację płd. pałacu i przybudówkę Ponieważ Heinrich von Taubenheim przewidywał, że nie będzie mógł odkupić nieruchomości, postanowił sprzedać ją znajomemu. W dniu 15.12.1713 r. przekazał swoje prawa własności przyjacielowi, staroście Joachimowi Melchior von Bredow (1677-1730), który był panem rozległych dóbr wokół Lipowiny, więc nadal trzymał Grunenfeld w zastawie na rzecz rodziny von Brandt. W kolejnych latach pojawiały się jednak różne niejasności w kwestii własności. Ponieważ Brandt nie dokonywał płatności, doszło do sporu prawnego, który w 1724 r. został rozstrzygnięty w ten sposób, że Brandt po upływie 15 lat dzierżawy miał zwrócić Gronówko rodzinie Bredow, ale majątek, który został alodowany ok. 1718/22 r., ostatecznie przeszedł w całości w ręce Achatza von Brandt, który ok. 1720 r. zlecił kierowanie nim zarządcy Hansowi Klotzke. Od 1722 r. Brandt był również właścicielem posiadłości w Świętochowie (Sonnenstuhl).

Po śmierci Brandta w dniu 1.11.1733 r. cały jego majątek o wartości 44100 guldenów, składający się z Gronówka z 40 łanami ziemi i 10 łanami lasu, a także Świętochowo (Sonnenstuhl) i Zakrze (Pagendorf), Dąbrowa (Schöndamerau), Rosenhof i karczma w Gronowie (Grunau) przypadły na własność jego urodzonej w Gronówku córce Katharine Tugendreich von Brandt (1708-1770), przy czym Świętochowo wkrótce potem zostało wydzielone. Od 1738 r. we wsi działała tymczasowa szkoła dworska, do której w 1813 r. uczęszczało 14 dzieci a ich nauczycielem od 1808 r. był August Gottlieb Thiele.

lata 30. XX w. pocztówka z widokiem na pałac od strony parku W 1743 r. Katharina wyszła za mąż za porucznika Christopha Wilhelma von Beneckendorff (1713-1782), który jako pierwszy z rodu Beneckendorff przeniósł się do Prus Wschodnich. Z tego związku pochodziło dwoje urodzonych w Gronówku dzieci: córki Albertine Caroline Wilhelmine (1746-1828) i Amalie Maria oraz syn Johann Otto Gottfried (1747-1827). Prawdopodobnie z powodu różnych sporów prawnych z ostatnich dziesięcioleci i dlatego, że Gronówkiem zarządzali przez pewien czas tylko administratorzy, ale być może także z powodu wydarzeń wojny siedmioletniej 1756-1763, majątek był ok. 1760 r. w złym stanie. Gdy w 1770 r. zmarła Katharina von Beneckendorff, dobra Grunenfeld przypadły wdowcowi Christophowi Wilhelmowi von Beneckendorff, natomiast syn Johann Otto Gottfried przejął w 1772 r. Świętochowo, a później inne majątki, w tym Keimkallen oraz dobra Hindenburgów w Limbsee i Neudeck. Był on pradziadkiem późniejszego prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga und von Beneckendorfa.

Johann Otto Gottfried von Beneckendorff und von Hindenburg (1747-1827) właściciel Świętochowa. Jako spadkobierca sprzedał w 1782 r. Gronówko generałowi von Golz. W młodości był porucznikiem armii pruskiej Prawdopodobnie Christoph Wilhelm von Beneckendorff do śmierci mieszkał w Gronówku, a gdy zmarł, został pochowany obok żony w dziedzicznym grobowcu przy kościele w Żelaznej Górze. Jego spadkobiercy, dzieci: Johann Otto Gottfried, Albertine Wilhelmine Charlotte po mężu von der Groeben i Amalie Maria po mężu Diercke z Eisenbittel, sprzedali 30.03./3.04.1782 r. szlachecki majątek Grunenfeld z dworem Dąbrowa generałowi Wilhelmowi Heinrichowi Freiherr von der Goltz (1724-1789) za 56000 guldenów. Przekazanie nastąpiło w dniu 12.04.1782 r., ale Grunenfeld został wydzierżawiony a generał poświęcał czas służbie wojskowej.

1790. Żołnierz Pułku Piechoty nr 53 z okresu, w którym dowódcą pułku był von generał Golz właściciel Grunenfeld w latach 1782-1786 Oberst Wilhelm Heinrich von der Goltz został z dniem 9.06.1780 r. nowym dowódcą Infanterie-Regiment Nr. 53 w Braniewie. Był doświadczonym dowódcą, który brał udział w trzech kampaniach a podczas wojny siedmioletniej po bitwie pod Roßbach w 1758 r. został odznaczony najwyższym pruskim orderem Pour le Merite. Za jego czasów mieszkańcy Braniewa nigdy nie skarżyli się na żołnierzy. W 1781 r. von Goltz został awansowany na stopień generał major. O tym dowódcy wspomniał biskup warmiński Ignacy Krasicki (1735-1801) w dniu 28.01.1782 r. opisując odbytą dwa dni wcześniej ucztę w Braniewie: „Dnia onegdajszego byliśmy na solennej uczcie w Braunsbergu u generała Goltza in gratiam urodzin króla pruskiego. Stół był na 40 osób i dobrze jeść”. Wśród gości był też książę Karol von Hohenzollern (1732-1803) późniejszy biskup warmiński. Generał Goltz chyba chciał zagrzać dłużej miejsce w Braniewie, stąd pomysł na nabycie dóbr w Gronówku i Dąbrowie, ale w kwietniu 1784 r. został przeniesiony do Szczecina i musiał zbyć posiadłości. Podpisanie umowy sprzedaży Gronówka nastąpiło w Szczecinie w dniu 16.05.1786 r., gdy za 22 tys. talarów majątek trafił do kapitana - a później generała - Augusta Ludwiga von Stutterheim (1750-1826), który podobnie jak poprzedni właściciel kontynuował karierę wojskową i ponownie oddał majątek w czasową dzierżawę.

kapitan Ludwig August von Stutterheim (1750-1826) właściciel Gronówka w latach 1786-1795. Jako generał uczestnik wojen napoleońskich 1806-1807 i 1813. August Ludwig von Stutterheim w 1784 r. ożenił się z Louise von Ingersleben (1765-1829). Prawdopodobnie jednak w Gronówku mieszkała tylko jego teściowa, generałowa Amalie Louise von Ingersleben z domu von Wussow, kiedy bowiem Stutterheim sprzedał 15/23.06.1795 r. majątek wraz z Dąbrową za 100 tys. guldenów Johannowi Ludwigowi von Negelein (1750-1838), panu na Markinach (Markienen) i Pannwitz, zastrzegł sobie prawo pobytu dla generałowej von Ingersleben w dworze do dnia 30.11.1795 r. Dzierżawcą do 1798 r. pozostał urzędnik Sawatzki.


fragment mapy Schroettera z lata 1796-1802 z zaznaczonym Grunenfeld Pierwsza znana mapa na jakiej pojawia się Grunenfeld to mapa z lat 1796-1802 autorstwa pruskiego kartografa Friedricha Leopolda von Schroetter (1743–1815) w Atlasie prowincji Prus Wschodnich, Litwy i Prus Zachodnich.


 

książę Friedrich Karl von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck (1757-1816) właściciel Lipowiny i w 1785 r. założyciel Goleszewa.  Od 1802 r. do ok. 1820 r. właściciel Gronówka.  Johann Ludwig von Negelein ostatecznie za 44 tys. talarów sprzedał Gronówko w 1802 r. Friedrichowi Carlowi Ludwigowi księciu von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck (1757-1816), wraz z którym majątek wszedł w skład majątku Lipowina (Lindenau). W 1807 r. do Gronówka wkroczyły również wojska napoleońskie. W kolejnych latach wojny majątek został całkowicie zrujnowany, tak że został sprzedany na przymusowej licytacji w 1820 r. za 28 tys. talarów ekonomowi Ewert. On to w 1832 r. z własnych funduszy kazał wybudować budynek szkoły z budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi, aby dzieci z jego majątku nie musiały zawsze pokonywać długiej drogi do Lipowiny. Jednak już w 1833 r. Ewert sprzedał Gronówko za 22 tys. talarów kapitanowi Runge. W 1820 r. była to wieś szlachecka i folwark zamieszkiwany przez 137 osób, podległe pod urząd w Bałdze i parafię ewangelicką w Żelaznej Górze.

Herb rodu von Hanenfeldt z 1680 r.  W dniu 16.10.1837 r. Eduard von Hanenfeldt (1797-1868) nabył dobra Grunenfeld od Runge a wkrótce potem sprzedał swój odległy majątek Garden w powiecie Rosenberg w Prusach Zachodnich. Wcześniej, bow kwietniu 1837 r. Hanenfeldt ożenił się z Zelina Freiin von Mirbach (1806-1873), a dwór Garden został pięknie rozbudowany. Jednak małżeństwo uwikłało się trwający w latach 1835-1845 - tzw. Muckerprocess – proces chrześcijańskiej sekty pietystycznej w Królewcu, do której należeli mężczyźni i kobiety z czołowych rodzin stolicy i czołowej szlachty. Sekta zajmowała się "doradztwem małżeńskim opartym na eklektycznej teologii praktycznej" a jej kaznodzieje zachęcali do wyuzdania i seksu pozamałżeńskiego. Na jej czele stał, m.in. pastor Johann Wilhelm Ebel (1784 - 1861), który był luterańskim teologiem w Królewcu, a od 1816 r. archidiakonem tamtejszego Kościoła Staromiejskiego, pozbawionym stanowiska w 1839 r. To była prawdopodobnie jedna z przyczyn przeniesienia się rodziny von Hanenfeldt do Gronówka. Na przełomie 1837/1838 r. wyruszyli do Grunenfeld przy mrozie sięgającym -28°C, a Zeline von Hanenfeldt wspominała później, że butelki z winem, które zabrała ze sobą, zamarzły w drodze i nie chciały się rozmrozić w jedynym, nadającym się do zamieszkania pokoju frontowym opustoszałego dworu. Poprzedni właściciele musieli traktować osiedle jedynie jako lokatę kapitału i prawie nie dokonywali żadnych inwestycji. Barokowy parterowy, 11-izbowy dwór, przypuszczalnie z kopułowym dachem czterospadowym, wymagał więc naprawy, a w 1841 r. dobudowano niską kondygnację. Jednak tam, gdzie w Garden powstał uroczy dworek poprzez dobudowanie oranżerii i dalsze przebudowy, w Grunenfeld założono tylko zwykły kryty papą dach, a nawet nowa dobudówka kuchni miała tylko spadzisty kryty papą dach. Jak się wydaje, para początkowo starała się upiększyć nową posiadłość i jeszcze wiosną 1838 r. w ogrodzie posadzono centralną aleję, z bukami po lewej i dębami po prawej stronie, widzianymi od strony dworu. Mniej więcej w tym samym czasie posadzono dęby niedaleko południowego szczytu domu: 9 dębów rosło w kręgu wokół dziesiątego. Podobno posadzono wtedy także kilka drzew orzechowych, z których 3 stały przed tarasem z przodu domu. W ogrodzie zachowana została stara drewniana chałupa, w której stał szpinet - prawdopodobnie pozostawiony przez jednego z poprzednich właścicieli.


Małżeństwo von Hanenfeldt miało troje dzieci urodzonych w Gronówku, byli to syn Friedrich w 1838 r. oraz dwie córki. W 1843 r. wybudowano dom dla wspomnianego pastora Johanna Wilhelma Ebel z Królewca, który stracił swój urząd w procesie Mucker, a następnie został przygarnięty przez rodzinę von Hanenfeldt przebywając u nich w latach 1842-1848. W tym czasie Grunenfeld stał się centrum tej sekty. Nieco później wzniesiono budynek mieszkalny dla innego przyjaciela rodziny von Heykinga, byłego właściciela Schreinen. W 1854 r. spłonęły 3 budynki i trzeba było je odbudować.

1913. Cmentarz wiejski w Grunenfeld1935. Miejsce pochówku Augusta i Berthy Schirrmann (zm. 1921 i 1929) w rodzinnej wsi Grunenfeld1913. kaplica na cmentarzu w Gronówku1994. Cmentarz w Gronówku. Krzyż nagrobny Friedricha Christopha Martsch W 1859 r. Eduard von Hanenfeldt ze względu na warunki gruntowe zlecił przeniesienie starego cmentarza majątku na lewo od drogi do Krzewna na zalesione wzgórze po jej prawej stronie, dlatego pochowano ponownie około 60 trumien. W dniu 15.11.1859 r. została poświęcona kaplica cmentarna wykonana z kamieni polnych z drewnianą wieżyczką z dzwonem. W kaplicy często odbywały się nabożeństwa. Groby i kaplica zgrupowane były wokół odkrytego podczas prac grobowca megalitycznego a znalezione w nim 3 urny, które były przechowywane we dworze, w tym jedna z nich do 1945 r. W 1861 r. na dawnych polach uprawnych założono majątek Ustroń (Friedhöfchen) i utworzono przytułek, gdzie mieszkali i byli pod opieką starzy, niezdolni do pracy pracownicy majątku. W tym samym roku był tam tylko jeden budynek z 5 mieszkańcami. Prowadziła tam wybudowana w 1864 r. aleja kasztanowa, tzw. Düppelallee.

1994. Cmentarz w Gronówku. Krzyż nagrobny Friedricha Christopha Martsch W 1861 r. Grunenfeld miał 16 budynków z 218 mieszkańcami. W 1863 r. jedyny syn Friedrich von Hanenfeldt (1838-1910), który w 1856 r. ukończył Gimnazjum w Braniewie, zrezygnował z posady w służbie cywilnej i przyjechał wspierać ojca w Grunenfeld. Przejął majątek, gdy w 1868 r. zmarł Eduard von Hanenfeldt. W 1869 r. Friedrich ożenił się z Antonie Bronsart von Schellendorff (1848-1927), siostrą dwóch ministrów wojny Paula i Waltera Bronsart von Schellendorff z Schettnienen (Szczukino). Jego matka i dwie niezamężne siostry zamieszkały najpierw w domu ciotki w parku, wybudowanym w 1868 r., a później w Meran. Małżeństwo Friedrich i Antonie von Hanenfeldt miało troje urodzonych w Gronówku dzieci: Elisabeth (1870), Walter (1872-1938) i Paul (1877).

Pałąc Grunenfeld.  W latach 70-tych XIX w., pod kierunkiem architekta ogrodowego Schlothe, stary ogród został przeprojektowany i rozbudowany stając się pięknym parkiem. Przy południowym szczycie dworu mały kaczy staw został rozbudowany do urodziwego stawu ogrodowego, a urobek wykorzystano do usypania wzniesienia i ustawienia półokrągłej ławki ogrodowej. Staw został obsadzony liliami wodnymi, przy narożniku stawu zbudowano ładny mostek na prawo od drogi przy domu, a w tym miejscu ułożono opaskę z kwiatów z obrzeżem z bukszpanu. Majstersztykiem było posadzenie różnych grup drzew pod względem kształtu i koloru ulistnienia oraz utworzenie w ten sposób osi widokowych. Ogród konny po drugiej stronie ścieżki dziedzińca został włączony w teren parku i stworzył piękne, szerokie zakończenie całości. Po zakończeniu wojny francusko-pruskiej 1870-1871 naprzeciwko drzwi wejściowych posadzono dąb zwycięstwa.


WIEJSKA DROGA w GRONÓWKU w 1913 roku

1913. Wiejska droga w Gronówku 1913. Wiejska ulica w Grunenfeld1913. Droga wiejska w Gronówku1913. Droga wiejska w Gronówku1913. Droga wiejska w Gronówku1913. Droga wiejska w Gronówku


 

pruscy piechurzy w okresie wojen z Austrią 1866 i Francją 1870-1871 Mężczyźni ze wsi i majątku byli zobowiązani do służby wojskowej w armii pruskiej, a później niemieckiej. Podczas wojny z Austrią w 1866 r. fizylier Karl Hermann Lange, który służył w 9 kompanii 3 Pułku Pieszego Gwardii (3. Garde-Regiment zu Fuß), został ciężko ranny w bitwie pod Soor w dniu 28.06.1866 r. i zmarł w lazarecie w Eipel. W czasie wspomnianej wojny francusko-pruskiej oberjäger Friedrich Stiemert, który służył w 3 kompanii 1 Wschodniopruskiego Batalionu Jegrów (Ostpreußisches Jäger-Bataillon Nr. 1) z Braniewa, zmarł z ran w dniu 15.08.1870 r. w lazarecie w Courcelles. W dniu 14.08.1870 r. w tej samej bitwie pod Colombey-Nouily ranni został unterofizzier Otto Stiemert i muszkieter Wilhelm Dreyer obaj z 2 kompanii 7 Wschodniopruskiego Pułku Piechoty Nr. 44 (7. Ostpreußischen Infanterie-Regiment Nr. 44). Otto Stiemert został odznaczony Żelaznym Krzyżem II klasy. Wszyscy urodzili się w Gronówku.

lata 20/30. XX w. pocztówka z widokiem na pałac od strony frontowej W 1874 r. powstał okręg urzędowy (Amtsbezirks) Grunenfeld Nr 21, do którego należała 1 gmina wiejska i 6 majątków ziemskich, w tym Grunenfeld. Pierwszym Naczelnikiem okręgu (Amtsvorsteher) Grunenfeld w latach 1874-1892 był Eduard von Hanenfeldt właściciel majątku Gronówko. W 1874 r. we wsi w 4 budynkach mieszkalnych żyło 36 osób a w majątku w 15 budynkach 228 mieszkańców. W 1893 r. utworzono gminę wiejską Grunenfeld, do której w 1928 r. włączono majątek ziemski Grunenfeld. W 1931 r. gmina łącznie liczyła 272 mieszkańców. W 1935 r. po reformie do okręgu urzędowego Grunenfeld wchodziły gminy: Gronówko, Świętochowo (Sonnenstuhl) i Zakrzewiec (Vogelsang). 


RICHARD SCHIRRMANN

Richard Schirrmann1913.  Dom rodzinny Richarda Schirrmann w Gronówkuok. 1913 r. własność rodziny Schirmann1913. Gospodarstwo rodzinne Schirrmanna ok. 1900 r. Zdjęcie klasowe z nauczycielem Richardem Schirrmann (stojący) i ojcem, nauczycielem Augustem Schirrmannem, w rodzinnej wsi GrunenfeldGrób rodziców Augusta i Berthy Schirrmann (zm. 1921 i 1929), w rodzinnej wsi Grunenfeld.


 

W Gronówku urodził się nauczyciel Richard Schirrmann (1874-1961), założyciel Niemieckiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych. Uczęszczał do szkoły w Gronówku prowadzonej przez swojego ojca Augusta Schirrmann (1850-1921), a później został w niej nauczycielem. W 1912 r. założył pierwsze stałe schronisko młodzieżowe na zamku Altena.

lata 30. XX w. Widok na elewację płd. pałacu i przybudówkę W 1885 r. we wsi mieszkały 43 osoby, zaś w majątku ziemskim 269, powstał tu też urząd stanu cywilnego, a nieliczni katolicy przynależeli do parafii w Braniewie. Nie mniej większość mieszkańców stanowili ludzie związani z majątkiem ziemskim, bowiem w 1910 r. w majątku mieszkało 238 osób, a we wsi 27. W 1906 r. Friedrich von Hanenfeldt przekazał zarządzanie majątkiem swojemu synowi Walterowi, początkowo jako dzierżawcy. Sam przeniósł się z żoną do Wiesbaden. Po śmierci ojca w 1910 r. Walter został właścicielem Grunenfeld, a w dniu 25.09.1911 r., poślubił Hedwig hrabinę Bülow von Dennewitz (1878-1969), potomkinię słynnego generała Friedricha Wilhelma Bülow von Dennewitz (1755-1816). Przez kilka spokojnych lat mogli wspólnie gospodarować w majątku i wznosić nowe budynki, takie jak obora z magazynem, aż do lata 1914 r., gdy wybuchła Wielka Wojna Światowa.

ok. 1944 r. fragment południowej strony dworu Walter von Hanenfeldt w dniu 2.08.1914 r. został powołany do wojska jako rotmistrz rezerwy, a wraz z nim powołano innych mężczyzn z majątku, dlatego Hedwig von Hanenfeldt nagle stanęła przed zadaniem samodzielnego prowadzenia majątku. Na szczęście miała wsparcie pozostałych starszych mężczyzn, a zwłaszcza kobiet. Zbierając plony najpierw uzyskiwano pewien zapas każdego rodzaju zboża, a następnie zbierano resztę, aby przede wszystkim zaopatrzyć się w artykuły pierwszej potrzeby. Ostatnie żyto zostało skoszone i zebrane we wrześniu 1914 r. a dzięki dobrej pogodzie do ok. 20.9.1914 r. zakończono żniwa i siew. Późniejsze ciągłe deszcze utrudniły zbiory roślin okopowych. Bardzo szybko na teren majątku wjechała duża liczba wozów z uchodźcami, uciekających przed armią rosyjską, która wkroczyła do Prus Wschodnich. Pomagano im na wszelkie sposoby. W Gronówku znaleźli się mieszkańcy i zwierzęta gospodarskie majątku Lugowen (Czajkowskoje) z powiatu Insterburg (Czerniachowsk). Przyjęto ok. 600 sztuk bydła, koni i owiec. Ludzie początkowo obozowali w szczerym polu naprzeciwko karczmy, ale później zakwaterowano ich w dużej stodole, która była już wypełniona zbożem, co stwarzało duże ryzyko zaprószenia ognia, ale na szczęście pożaru nie było.


OKOLICE GRONÓWKA w 1913 roku

1913. Strumień1913. Strumień1913. Droga wiejska w pobliżu Gronówka1913. Droga wiejska w pobliżu Gronówka1913. fragment lasu przy Gronówkulata 30 XX w. droga przez las koło Grunenfeld1913. Gospodarstwo rolne w Gronówku


 

Hedwig von Hanenfeldt była bardzo aktywną kobietą. W 1912 r. założyła i przez prawie 25 lat kierowała oddziałem Niemieckiego Czerwonego Krzyża (Deutschen Roten Kreuz) w Żelaznej Górze i przez taki sam okres kierowała biurem sprzedaży powstałego wiosną 1914 r. Stowarzyszenia Gospodyń Wiejskich (Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins) w Heiligenbeil. Za bezinteresowną służbę podczas I wojny światowej została odznaczona Wojennym Krzyżem Zasługi (Kriegsverdienstkreuz). Z kierowania obu placówkami musiała zrezygnować, gdy odmówiła wstąpienia do Narodowosocjalistycznej Wspólnoty Kobiet (Nationalsozialistische Frauenschaft) - kobiecej organizacji NSDAP.

lata 30. XX w. aleja kasztanowa w parku Przebudowa dworu rozpoczęła się już w kwietniu 1914 r. według projektu architekta Paula Salinger (1865-1942) z Berlina, który specjalizował się w projektowaniu willi, pałaców i wiejskich domów. Mimo, że rodzina von Hanenfeldt miała duży sentyment do starego dworu, gdyż jak pisała właścicielka byli „niemal otoczeni przez dawne czasy i ludzi, którzy tu mieszkali”, to jednak gruntowny remont okazał się absolutnie konieczny i był o wiele bardziej kompleksowy, niż początkowo założono. Właściwie tylko mury fundamentowe mogły zostać. Zewnętrzna bryła domu otrzymała zupełnie nowy kształt, a układ pomieszczeń wewnątrz został również znacznie zmieniony. Z chwilą wybuchu wojny w 1914 r. stan surowy domu został ukończony i zabity deskami, aby uchronić go przed warunkami atmosferycznymi i niepożądanymi gośćmi.

Dopiero wiosną 1915 r. budowa dworu powoli znów ruszyła, oczywiście z wielkimi trudnościami z powodu wojny, ale postępowała systematycznie. Wśród pracujących w majątku rosyjskich jeńców był bardzo zdolny stolarz, Polak imieniem Józef, który został zatrudniony przy pracach wewnętrznych, co sprawiło mu wielką radość. Na przykład wyrzeźbił brakujące części balustrady do przejścia w holu według wzoru starych pięknych schodów, które prowadziły na wyższe piętro. Chętnie uczył się języka niemieckiego i okazało się, że podobne prace stolarskie wykonywał w carskim pałacu w Skierniewicach. Późną jesienią, a niedługo przed Bożym Narodzeniem 1915 r. właściciele przenieśli się do wykończonego domu. Jeńcy wykonali większość prac a według Hedwig von Hanenfeldt: „najlepsi wykwalifikowani robotnicy nie mogliby zrobić tego bardziej umiejętnie”.

lata 30. XX w. pałac od strony parku Nowy dwór był 2-kondygnacyjnym, neobarokowym, otynkowanym budynkiem z mansardowym dachem oraz parterową przybudówką gospodarczą, również z dachem mansardowym. Środkowy ryzalit kończył się łukowatym szczytem, a jego szeroki, półokrągły ganek z balkonem na piętrze stworzył nową strefę wejściową. Już w 1870 r. urządzono tu taras i ustawiono wazony z piaskowca, które latem obsadzono kwiatami pnącymi. W celu zbudowania nowego ganku trzeba było ściąć stare drzewa orzechowe, które i tak bardzo ocieniały dom. Pomimo całego przeprojektowania, wszystkie wysiłki właścicieli były skierowane na zachowanie charakteru domu, jaki miał w przeszłości, co było możliwe tylko częściowo poprzez poświęcenie niektórych wygód. Zaś o starym charakterze domu decydowało też w zasadzie całe wnętrze z pięknymi starymi meblami i wieloma rodzinnymi pamiątkami.

lata 30. XX w. widok na dwór od strony parku Przez drzwi wejściowe wchodziło się do przedsionka przez półkolisty ganek. Stąd po prawej stronie znajdowała się szatnia z toaletą dla gości, a po lewej druga szatnia, za którą małe schody prowadziły w dół do piwnicy. Przylegająca do niego sala rozciągała się przez dwie kondygnacje, z galerią prowadzącą wzdłuż szczytu. Salinger zlecił wykonanie w Berlinie specjalnych elementów dekoracyjnych, takich jak kominek hali, drzwi wejściowe i kamienne profile balkonu fasady frontowej. Ściany ozdobiono figuratywnymi rzeźbami kościelnymi i pilastrami z piaskowca. Pochodziły one ze starego kościoła staromiejskiego w Królewcu, który stał na późniejszym placu cesarza Wilhelma pod pałacem aż do jego rozbiórki w latach 1826-1828. Gdy chciano wyrzucić rzeźby i posągi, pastor Ebel uratował je, a później przywiózł na Gronówka. Za holem znajdował się salon ogrodowy. Gdy latem wszystkie drzwi były otwarte, z frontowego tarasu przez dom i centralną aleję w parku roztaczał się wspaniały widok na las. Trzy pomieszczenia znajdujące się po prawej stronie holu, pokój do pracy pana dworu, salon pani dworu, który był pomalowany na jasnoniebieski kolor i wyposażony w jasne meble, oraz szczególnie piękny, duży pokój z dwuspadowym dachem, który sięgał przez głębokość domu, pozostały niezmienione podczas przebudowy. Cenny zegar stojący wykonany ze złotego brązu, przedstawiający antyczny rydwan z pędzącymi końmi, był pamiątką po hrabim Finckenstein, który przywiózł go z Paryża po wojnie wyzwoleńczej 1813-1815. Szczególnym skarbem był pamiętnik hrabiego Kanitz, również z wojny wyzwoleńczej, w którym m.in. poeta wolnościowy Max von Schenkendorf (1783-1817) zapisał własnoręcznie wiersz "Lied von den drei Grafen" (Pieśń trzech hrabiów) i w którym w innym miejscu wklejono arkusz czarnego papieru, gdzie wyryto białe znaki, pod którymi czytano: „zapisane mieczem". Obok starszych akt majątkowych zachowało się wiele ciekawych kulturowo i historycznie listów i dokumentów z XIX w., np. listy od pruskich królów. Wszystko przepadło w 1945 r. i tylko nieliczne dokumenty z czasów Zakonu, jak np. pierwszy akt użyczenia majątku, zostały uratowane i przekazane do Tajnego Archiwum Państwowego Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Getyndze.

Ilustracja poglądowa. Cesarzowa Augusta - na wazonie portretowym KPM, ok. 1875-80 Na lewo od sali znajdowała się jadalnia. Ponieważ to trzykondygnacyjne pomieszczenie straciło okno z powodu powstania ganku, przebito środkową ścianę domu, aby stworzyć nowy duży pokój wraz z znajdującym się za nim pokojem od strony ogrodu. Na jasnych ścianach wisiały rodowe obrazy i portrety, w tym jeden Eduarda von Hanenfeldt, niestety ich również nie udało się uratować w 1945 r. Inną cenną pamiątką rodzinną był porcelanowy wazon KPM (KPM - Koenigliche Porzellan Manufaktur Berlin- Królewska Manufaktura Porcelany) z wizerunkiem cesarzowej Niemiec Augusty (1811-1890), który został podarowany generałowi Louis von Hanenfeldt (1815-1888) z dedykacją na odwrocie: „Die Königin dem General von Hanenfeldt” (Królowa generałowi von Hanenfeldt). Otóż gen. von Hanenfeldt, jako zastępca feldmarszałka Helmutha Karla von Moltke szefa sztabu armii pruskiej w Berlinie podczas wojny z Francją 1870-1871, miał za zadanie codziennie zdawać cesarzowej referat o sytuacji wojennej. Za jadalnią był pokój dla służby, gdzie stały kredensy i służący czyścił srebra, a dalej było skrzydło kuchenne. Na piętrze znajdowały się sypialnie rodzinne i pokoje gościnne, natomiast personel miał swoje pokoje w nowym mansardowym poddaszu.

lata 30. XX w. pałac w scenerii zimowej widziany od strony parkuKiedy pod koniec I wojny światowej Walter von Hanenfeldt wrócił do domu w Gronówku, ponownie objął gospodarstwo w swoje ręce. Mimo trudnych dla rolnictwa lat w 1925 r. udało się kupić samochód i od tego czasu podejmowali większe podróże, np. w 1930 r. pojechali w podróż przez Awinion do Nicei i przez Szwajcarię z powrotem do Prus Wschodnich. W 1926 r. we wsi mieszkali: karczmarz Bruno Berneike oraz rolnicy Gustav Eckloff, Friedrich Gehrmann oraz Amalie Neumann. Ostatecznie majątek został powiększony o jedno gospodarstwo do łącznej powierzchni 758 hektarów. W latach 20. XX w., po śmierci starego rolnika Friedricha Gehrmann, który nie miał potomków, von Hanenfeldt przejął jego 30 hektarowe gospodarstwo, leżące przy drodze z Krzewna do majątku Ustroń, w zamian za dożywotnią rentę dla wdowy po nim. Budynki, które były całkowicie zniszczone, zostały rozebrane. Małżeństwo von Hanenfeldt również pozostało bezdzietne, dlatego w listopadzie 1928 r. postanowiono adoptować najstarszą wnuczkę siostry Waltera von Hanenfeldt, Fredę Gräfin von der Pahlen, aby zapewnić sukcesję majątku w rodzinie. W 1925 r. wieś i majątek liczyły 272 mieszkańców.

W Gronówku wybuchały też pożary. W 1915 r. spłonął dach chlewa, ponieważ palił tu chłopiec ogrodowy, wiosną 1919 r. spłonęła stara zniszczona obora - również z powodu złamania zakazu palenia, a w październiku 1938 r. przez samozapłon zapaliła się duża stodoła z pełnym magazynem zboża, w związku z czym zbudowano dwie nowe, ale mniejsze stodoły.

W 1932 r. majątek Grunenfeld z folwarkiem Friedhöfchen miał łącznie 780 hektarów, z czego pola zajmowały 480, łąki 59, pastwiska 30, lasy 200 i nieużytki 11. W folwarku były 54 konie, 300 sztuk bydła, z czego 120 krów oraz 200 świń.

1912. Idylla nad stawem w Grunenfeld Walter von Hanenfeldt zmarł w Królewcu w 1938 r. i został pochowany w grobowcu w Grunenfeld w dniu 13.03.1938 r. Wdowa Hedwig von Hanenfeldt jako jedyna spadkobierczyni, kontynuowała zarządzanie majątkiem do końca wojny - z fachową radą sąsiada majątku pana Horsta von Restorff (1880-1953) właściciela Lipowiny. Poza zwykłymi pracami gospodarskimi, w kolejnych latach zajęła się także poprawą stanu budynków stajennych: wybudowano nową zagrodową stajnię dla koni, a starą przerobiono na oborę dla młodego bydła, okrągłą stajnię wykorzystano jako szopę na narzędzia, wreszcie wybudowano kolejny dwurodzinny dom dla rodzin robotniczych. Jedną z ostatnich prac było przeprojektowanie cmentarza z uroczystym pochówkiem trumien, który nastąpił w dniu 12.07.1944 r.

Kilka miesięcy później wojna dotarła także do Grunenfeld. Pod koniec stycznia 1945 r. samoloty sowieckie zrzuciły bomby, które spowodowały pożar budynku mieszkalnego i przynależnych do niego stajni. W dniu 4.02.1945 r. Hedwig von Hanenfeldt wyjechała zaprzęgiem konnym z Gronówka by przez Zalew Wiślany i dalej Meklemburgię i Holsztyn dotrzeć do siostrzenicy w Holenwisch pow. Stade. Później zamieszkała w Hamelwörden w tym samym powiecie. Nie ma prawie żadnych informacji o ucieczce od pracowników majątku, ale zapewne również udali się przez Zalew Wiślany do Niemiec. Przykładowo jedna z mieszkanek Hildegard Schroeder, której mąż przez 15 lat był leśniczym w majątku wspominała, że wojsko wywiozło ją z 11. letnim synem i jeszcze inną kobietą wozem nad ranem 20.02.1945 r. Wcześniej leśniczówkę zajęła jednostka pancerna Carsten a jej 15 oficerów i generał kwaterowało z nimi. Spali na podłodze z wyjątkiem generała, który zajął sypialnię. W garderobie na ścianie wisiała mapa, na której flagami oznaczona była linia frontu. Dwór był już zniszczony przez bomby.


RUINY DWORU w GRONÓWKU po WOJNIE

1966. Plan pozostałości pałacu w Gronówkuok. 1960 r. Ruiny pałacu w Gronówku1966. Ruiny pałacu w Gronówku1966. Ruiny pałacu w Gronówku1966. Fragment wyposażenia pałacu. Czyżby herb rodowy von Henenfeldt?


 

1966. Ruiny pałacu w Gronówku Za zniszczenie dworu i innych budynków może odpowiadać sowieckie lotnictwo, gdyż w dniu 20.02.1945 r. w rejonie Gronówka operowały grupy samolotów szturmowych Ił-2 ze składu 182 dywizji lotnictwa szturmowego. W dniu 21.02.1945 r. samoloty Ił-2 z 311 dywizji lotnictwa szturmowego ponownie atakowały rejon miejscowości i nie bez strat. Niemiecka obrona przeciwlotnicza trafiła szturmowiec Ił-2956 pułku lotnictwa szturmowego z załogą mł.lejt. Pierwieznik- mł.sierż. Iwanow. Samolot podczas wyjścia z ataku na cel w rejonie Gronówka odstał od grupy, a według oświadczeń innych lotników był uszkodzony, z zadania nie powrócił. W dniu 6.03.1945 r. mimo niesprzyjającej pogody w rejonie Gronówka atakowały Ił-2 z 277 dywizji lotnictwa szturmowego.

fragment sowieckiej mapy wojskowej z 1943 r. z znaczonymi Gronówkiem i folwarkiem Ustroń Walki o Grunenfeld toczyły się przez kilka dni, stąd duże zniszczenia na terenie majątku, zwłaszcza na folwarku i w parku. Duża część zabudowań, w tym dwór, uległa zniszczeniu. Walki rozpoczęły się w dniu 14.03.1945 r., gdy nacierające 51 i 216 sowieckie dywizje strzeleckie ze 124 korpusu toczyły walki w jednostkami Wehrmachtu na podejściach do Gronówka i Ustronia. W ciągu nocy trwała wymiana ognia a nad ranem 15.03.1945 r. ruszyły do natarcia 51 i 216 dywizje strzeleckie i w ciągu dnia przesunęły się o ok. 1,5 km, podchodząc pod południowe krańce Ustronia i Gronówka. Wieczorem z północnego krańca Gronówka Niemcy wyprowadzili kontratak w sile kompanii wspartej 2 działami samobieżnymi, ale bez sukcesu. Straty sowieckie w ciągu dnia wyniosły 35 zabitych i 133 rannych., a niemieckie miały wynieść 200 zabitych i rannych oraz 25 jeńców.  

W dniu 16.03.1945 r. Niemcy wyprowadzili 4 kontrataki w sile kompanii piechoty wspartych przez 5 czołgów i 8 dział samobieżnych odrzucając Sowietów od południowego skraju Gronówka. Po godz. 11 po ciężkiej walce jednostki sowieckie zdobyły Ustroń i mimo niemieckich kontrataków podeszli południowy kraniec Gronówka. Według meldunków w walce zginęło 22 a rannych zostało 78 sowieckich żołnierzy. Straty niemieckie miały wynieść 150 żołnierzy. W dniach 17-18.03.1945 r. pododdziały niemieckich 131 dywizji piechoty i 40 batalionu saperów z 24 dywizji pancernej prowadziły uporczywą obronę zajmowanych pozycji. Na podmokłym terenie przed lasem na płn.-wsch. od Gronkowa saperzy niemieccy położyli pole minowe osłaniające zajmowane okopy. Niemcy prowadzili też silny ogień z broni maszynowej, artylerii i moździerzy. Sowieci, których jednostki miały niskie stany osobowe rzędu kilkudziesięciu żołnierzy w pułkach ograniczali się do działań rozpoznawczych. W nocy 17/18.03.1945 r. na rozkaz dowódcy 48 Armii podmiany oddziałów 51 i 216 dywizji dokonali żołnierze 96 dywizji strzeleckiej z 23 korpusu, którzy otrzymali zadanie zdobycia Gronówka. Natarcie wspierane artylerią 124 korpusu ruszyło 18.03.1945 r. o godz. 9 siłami dwóch pułków. O godz. 12 Sowieci zajęli płd.-wsch. kraniec Grunenfeld a ostateczne zajęcie miejscowości miało miejsce w dniu 19.03.1945 r. Prawdopodobnie oddziały niemieckie się wycofały.

sowiecki schemat Gronówka z zaznaczoną mogiłą poległego żołnierza sowiecki schemat Gronówka z zaznaczoną mogiłą poległego żołnierza  Po wojnie we wsi i w jej pobliżu znajdowało si wiele pojedynczych i dwie masowe mogiły żołnierzy sowieckich. W samym Gronówku pochowano 54 żołnierzy, a 1 km od wsi kolejnych 11. We wsi do końca marca 1945 r. stacjonował po przejściu frontu 312 samodzielny batalion sanitarno-medyczny (312 омсб) z 283 dywizji strzeleckiej, stąd znaczna część pochowanych byli to zmarli z ran żołnierze różnych jednostek. Po wojnie wszyscy zostali przeniesieni na Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie. 


PARK w GRONÓWKU w 1974 roku

1974. Plan parku w Gronówku1974. Fragment stawu w Gronówku1974. Aleja lipowo-dębowa w części zachodniej parku w Gronówku1974. graby w części zachodniej parku w Gronówku1974. środkowa część parku w Gronówku


 

Polska nazwa Gronówko w miejsce niemieckiej Grunenfeld została nadana w dniu 1.06.1948 r. na mocy Rozporządzenia Ministrów: Ziem Odzyskanych i Bezpieczeństwa Publicznego. Polska nazwa jest adaptacją niemieckiej nazwy. Po wojnie ok. 1949 r. w Gronówku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne, w którym hodowano ok. 660 sztuk bydła. Do dyspozycji PGR było 916 ha użytków rolnych, z czego zmeliorowanych 210 ha oraz magazyn zbożowy oddany w 1967 r. W PGR było 36 mieszkań dla pracowników. PGR Gronówko kierowali, m.in. Antoni Jankowski (1905-1976), mgr inż. Andrzej Budzyński i mgr inż. Józef Skoczylas. W 2005 r. w Gronówku było 27 domów z 196 mieszkańcami. Obecnie jest to wieś sołecka w gminie wiejskiej Braniewo.


PARK w GRONÓWKU w  1983 roku

1983. Plan parku w Gronówku1983. brama wjazdowa i zabytkowa kuźnia w Gronówku1983. widok z pałacu na staw, bramę i kuźnię1983. staw i pozostałości po pałacu w Gronówku1983. wzgórze widokowe nad stawem1983. zaniedbana altana dębowa w parku


1983. droga dojazdowa do byłego folwarku w Gronówku1983. drzewa rosnące niegdyś przed frontem pałacu w Gronówku1983. granica parku i PGR1983. Południowa granica parku w Gronówku1983. staw w zachodniej części parku w Gronówku1983. widok na dawny dziedziniec


Źródła: Wagner W.D. Die Güter des Kreises Heiligenbeil in Ostpreußen. Lehr 2005.; Guttzeit E.J. Natangen. Landschaft und Geschichte Gesammelte Beiträge. Marburg/Lahn 1977.; Erlen P. Europäischer Landesausbau und mittelalterliche deutsche Ostsiedelung. Marburg/Lahn 1992.; Kenkel H. Schulen und Lehrer im Regierungsbezirk Königsberg 1810/13. Marburg/Lahn 1982.; Guddat W. Die Entstehung und Entwicklung der privaten Grundherrschaften in den Ämtern Brandenburg und Balga. Marburg/Lahn 1977.; Olbryś D., Jaroszek W. Historia miejscowości w Gminie Braniewo do 1945 r. Braniewo 2022.; Parzyszek J., Matysek W. Wspomnienia ludzi pracujących w rolnictwie państwowym w rejonie Braniewa w latach 1946-1994. Braniewo 1995.; 

Braunsberg- Braniewo w opisach i fotografii   paz.de zabytek.pl ostpreussen.net territorial.de paz.de lwl.org

.