JACOB von ROY i KARL MÜCKENBERGER - ZAŁOŻYCIELE BRANIEWSKIEGO BROWARU. HISTORIA ZAKŁADU do 1945 r.

Jacob von Roy i pomnik odsłonięty w browarze w 1901 r. poświęcony Karlowi Mückenbergerowi. Nie zachowało się żadne zdjęcie tego zasłużonego człowieka.  Braniewo „zawsze” słynęło piwem i niewiele się zmieniło do dnia dzisiejszego. Założyciel braniewskiego browaru Jacob von Roy oczywiście nie był więc pierwszym browarnikiem, ale w 1854 r. powołał do życia browar, który istnieje w tym samym miejscu do dzisiaj. Jego zięć Karl Mückenberger przekształcił browar w spółkę akcyjną i uczynił go jednym z najnowocześniejszych w Prusach Wschodnich. Browar znany przed wojną jako Bergschlößchen, mimo zniszczeń kilkanaście lat po wojnie został uruchomiony i pod różnymi nazwami i właścicielami funkcjonuje do dziś. W Braniewie nie ma drugiego zakładu o tak długiej i bogatej historii.

Zarys historii braniewskiego piwowarstwa…

Piwowarstwo w dawnym Braniewie było powszechne. Poglądowa ilustracja z dawną karczmą Piwowarstwo w Braniewie sięga średniowiecza i był to fach dość powszechny, jak również powszechne było spożycie tego trunku. To było jednak inne piwo od obecnego, ale było równie popularnym napojem. Warzyć mógł prawie każdy, ale wyszynk podlegał ograniczeniom. Najbardziej „znany” lokal to oczywiście Dwór Artusa, gdzie oprócz braniewskiego serwowano piwa warmińskie i z całej Europy. Wyszynk piwa miał miejsce w obrębie murów miejskich, ale prosperowały też karczmy Hohe Krug za fosą przy Wysokiej Bramie i Schwarzer Adler na Nowym Mieście. Piwowarstwo w Braniewie było powszechne, gdyż np. w 1668 r. w Braniewie było 11 szynków piwnych, a złoty płyn warzono co 4 tygodnie w 60 domach (małych browarach), a jeszcze wcześniej podobno nawet w 90! W XVII w. serwowano podobno dobre braniewskie piwo Stürz der Kerl („Upadek chłopa”). Na przełomie XVI/XVII w. piwo z Braniewa słusznie miało opinię najlepszego w całej Warmii. Słód przygotowywano w miejskiej słodowni (Maltzhaus) wzmiankowanej po raz pierwszy w 1593 r., natomiast kadzie warzelne znajdowały się w budynku browarnym (Brauhaus) przy ratuszu i tu dokonywano produkcji piwa.

pocztówka z początku XX w. z browarem od strony Pasłęki Warzenie i wyszynk piwa podlegało też ograniczeniom w wilkierzach miejskich, np. w 1575 r. wprowadzono zakaz wyszynku piwa podczas nabożeństw w niedziele i święta, w 1599 r. trudniący się wyszynkiem piwa zobowiązani byli przestrzegać przepisów pod groźbą utraty pozwolenia, a w 1638 r. zakazywano warzenia piwa w niedzielę, a w święta tylko po nieszporach. Na początku 1681 r. Rada Miasta zaniepokoiła się widoczną na niebie „wielką kometą” oraz wieściami z obradującego polskiego Sejmu, dlatego postanowiono odwołać festyny ostatkowe w Dworze Artusa. Jednak o dziwo zaprotestowali piwowarzy, którzy już ważyli piwo na tę okoliczność i nie widzieli powodu odwołania imprez. Na szczęście burgrabia zamkowy Adam Konarski zdecydował, że Dwór powinien być otwarty a uroczystości mogą się odbyć. Piwo warzono też w zamku biskupim i kolegium jezuickim, gdzie w 1697 r. goszczono samego Cara Rosji Piotra I Wielkiego (1682-1725), który wypił ze smakiem 3 piwa o nazwie St. Katharinenöl („olej św. Katarzyny”) o podobno wyjątkowym smaku, warzone w zakonnym browarze. Wodę do tego browaru dostarczano rurami z wykopanej przed Hosianum w 1757 r. wielkiej studni głębinowej z pompą i wodą czystszą od tej z miejskich wodociągów. W 1772 r. w Braniewie liczącym 4244 mieszkańców prawo do warzenia piwa na Starym Mieście miało 76 osób, jednak czynnych piwowarów było 37, z kolei w Nowym Mieście było 51 aktywnych browarników. Ta powszechność warzenia sprawiała, że nigdy nie powstał cech rzemieślniczy dla piwowarów. Wiek XIX miał przynieść kres dotychczasowym zwyczajom piwowarskim, które zastąpiły co raz nowocześniejsze browary.

Jacob von Roy – założyciel nowoczesnego browaru w Braniewie

drzewo rodowe von Roy. Po prawej rozwój braniewskiej gałęzi zapoczątkowanej przez Jacoba von Roy Rodzina von Roy była starym szlacheckim rodem prawdopodobnie nie niemieckiego pochodzenia, ale jak większość menonitów mogli pochodzić z Niderlandów. Z powodu prześladowań w połowie XVI w. musieli opuścić ojczystą Holandię i osiedlili się w Gdańsku. Jednak z powodu swojej wiary w latach 1650-1830 nie piastowali żadnych publicznych urzędów i nie mogli pełnić też służby wojskowej. Rodzina nie złożyła hołdu koronie pruskiej ani w 1772 r. (I rozbiór Polski, zajęcie Warmii i Pomorza) ani w 1793 r. (II rozbiór, zajęcie Gdańska). Trzeba przyznać, że byli w tym zakresie konsekwentni. Gdy w dniu 18.10.1861 r.  nadano pruski tytuł szlachecki dwóm elbląskim braciom – Richardowi von Roy, właścicielowi Wierzbiczan i Hermanowi – panu na Gąskach - nie został on uznany ani przez nich samych, ani resztę rodziny. Interesująca nas część rodziny wywodzi się od Petera von Roy (1644-1698) i składała się z dwóch odnóg. Jedna z tych odnóg Schdlitz, składała się z dwóch linii a pierwsza z nich, nazwijmy ją gdańską dała braniewską gałąź zapoczątkowaną przez Jacoba von Roy. Druga gałąź elbląska również miała w swym składzie kupców i browarników.

herby rodu von Roy Nie zagłębiając się zbytnio w skomplikowane zawiłości rodzinne, możemy stwierdzić, że rodzicami Jacoba byli kupiec Gerhard Gert von Roy (1753-1821) i Maria z domu Steen (1756-1819). Jacob urodził się w dniu 2.03.1799 r. w Starych Szkotach (dzielnica Gdańska) jako najmłodszy z ośmiorga rodzeństwa, ale tylko trzech jego braci osiągnęło dorosłość. Byli to Carl (1796- 1864), Johann (1783-1830 i Gerhard (1785-1842). Przedwcześnie zmarli: Carl (1787-1793), Maria (1790-1791), Daniel (1793-1799) i Christina (1780-1795). Jacob został ochrzczony w dniu 15.06.1817 r. w Elblągu, zgodnie zasadami wiary menonitów, czyli chrzczeniu młodzieży po ukończeniu 14 lat.

portret Jacoba von Roy (1799-1885) założyciela browaru w Braniewie w 1854 r., kupca i radnego miejskiegoBrowar Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei na zdjęciu z ok. 1890 r. Wiosną 1828 r. Jacob von Roy przybył do Braniewa i w tym samym roku założył gorzelnię. W dniu 7.04.1828 r. w Królewcu poślubił Annę Wilhelmine z domu Thiessen (1805-1870) z Królewca. W dniu 29.05.1828 r. otrzymał prawo miejskie. Zamieszanie z pisownią nazwiska von Roy i van Roy wynika z jego przynależności do Kongregacji Menonitów. Urodziny, chrzest i małżeństwo odnotowano w Kongregacji Menonitów w Królewcu w rejestrze z lat 1794-1832. Jacob von Roy „z Braniewa z zaświadczeniem z Elbląga” wraz z żoną w marcu 1828 r. przenieśli się do gminy Królewiec, aby w 1829 r. z powodu odległości powrócić do gminy Elbląg, ale jako van Roy (prawdopodobnie była to pomyłka urzędowa).

Odnaleziony na terenie browaru but-kufel z napisem „Kto może opróżnić ten but jest prawdziwym mężczyzną” jest eksponatem w Muzeum Ziemi Braniewskiej. Kto wie może pijali z niego Jacob von Roy i Karl August Mückenberger Zajmował się działalnością kupiecką prowadząc sklep z tkaninami, który w połowie lat 60-tych XIX w. przejął syn Jacob Rudolf. Później założył browar produkujący ciemne piwo. Z kolei założona przez von Roya wytwórnia octu Essigfabrik Jacob von Roy w dniu 16.01.1851 r., została zniszczona przez pożar. Przylegała do terenu późniejszego browaru i spichlerza Scharnowskiego, stojących odpowiednio na ulicy Brauerstraße 4 i 2 (ob. Łącznikowa). Straty wyniosły 3880 talarów. Kolejny pożar budynku w browarze miał miejsce dopiero 1888 r. 

 

Jacob von Roy (1799-1885) – kupiec i piwowar, założyciel najważniejszego braniewskiego browaru. Radny miejski 1837-43. W 1828 przybył do Braniewa i otrzymał prawo miejskie. Był właścicielem browaru produkującego ciemne piwo, gorzelni i wytwórni octu. W 1854 założył najsłynniejszy braniewski browar „Bergschlößchen”. Wybudował też sobie okazałą 2-piętrową kamienice przy ob. ul. Kościuszki (niezachowana). W 1878 miasto urządziło mu uroczysty jubileusz 50-lecia obywatelstwa. Wspierał wydatnie ewangelickie instytucje religijne i charytatywne w Braniewie.pocztówka z początku XX w. z browarem od strony Pasłęki W latach 1837 r. kupiec von Roy został wybrany na radnego miejskiego w Braniewie na 6 -letnią kadencję i zatwierdzony przez rząd królewski. Tą nieodpłatną i społeczną funkcję pełnił do 1843 r. Według rejestru Regencji Królewieckiej w 1841 r. Jacob van Roy uzyskał zgodę na zakup nieruchomości w Braniewie, ponieważ menonici mogli nabywać nieruchomości i grunty wyłącznie za zgodą władz pruskich. W 1854 r. założył browar von Roy'sche Braunbierbrauerei produkujący ciemne piwo. Browar stanął przy ul. Gartenstraße 10 (ob. Morska 4), czyli w miejscu, gdzie stoi istniejący do dziś browar, wtedy nazwany Bergschlößchen, czyli Zamek na Wzgórzu. Był to duży i nowoczesny jak na tamte czasy browar, w którym wykorzystywano maszynę parową.

pocztówka z początku XX w. z browarem od strony PasłękiPortret Marii Mückenberger z domu von Roy, żony Karla Augusta von Mückenbergera założyciela spółki i dyrektora browaru Bergschlößchen w Braniewie w latach 1871-1898 Jacob von Roy miał pięcioro dzieci: Maria (1829-1898), Jacob Rudolf (1830-1890), Minna (1831-1833), Emilie (1833-1834) i druga Minna (1835-1917). Syn Jacob Rudolf był braniewskim kupcem i członkiem rady miasta. Ze względu na wagę dla historii braniewskiego browarnictwa najistotniejszą latoroślą jest córka Maria, która w dniu 30.05.1855 r. w Braniewie wyszła za mąż za Karla Augusta Mückenbergera (1830-1901). Przyszły założyciel spółki aukcyjnej i wieloletni dyrektor browaru, a przy tym radny miejski i honorowy obywatel miasta, musiał już od jakiegoś czasu zabiegać o jej względy, choć ich związek podobno był skandalem, a na pewno mezaliansem. Był to jednak udany związek, bowiem Maria i Karl mieli aż dziewięcioro dzieci, kolejno byli to: Paul (1856-1928), Rudolf (1857-1936), Georg (1857-?), Anna (1860-1949), Martha (1862-1947), Franz Otto (1864-1928), Maria Gertrud (1866-1930), Emil (1867-1918) i Richard (1869-1929). Tak duża rodzina spowodowała, że kupił sąsiadujący z browarem dom przy Gartenstraße, który przebudowano na dwupiętrowy. Dom miał duży ogród z zejściem do Pasłęki i rosło w nim kilka starych lip, przy których miał rzekomo przysiąść w 1626 r. król Szwecji Gustaw II Adolf (1611-1632) - taka browarniano-braniewska legenda (!?).

Karl August Mückenberger – twórca nowoczesnej spółki akcyjnej

Browar Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei na zdjęciu z 1899 r.  Karl August Mückenberger urodził się w Torgau w Saksonii w dniu 2.09.1830 r. Niewiele wiadomo o jego przeszłości, jego ojcem był właściciel młyna z Torgau Friedrich Augusa Mückenberger (1805-1887) a matką Johanna Christiana Probsthayn (1809-1872), którzy pobrali się w dniu 18.01.1829 r. Przybył do Braniewa w 1852 r. jako cieśla zatrudniony przy budowie linii Kolei Wschodniej (Ostbahn). Linia kolejowa – z większym lub mniejszym wkładem Mückenbergera - ruszyła w 1853 r. na zawsze zmieniając „odwieczne” morskie tradycje handlowe Braniewa, aczkolwiek paradoksalnie transport piwa odbywać się będzie w przyszłości również drogą wodną. Jeszcze przed ślubem, na polecenie swojego przyszłego teścia, wyjechał do Monachium by uczyć się tam nowoczesnego piwowarstwa, jak się później okazało był pojętnym uczniem. Wyjazd był warunkiem zgody von Roya na ślub, a już wkrótce w braniewskim browarze miało się pojawić „bawarskie” piwo. Karl Mückenberger jako właściciel browaru wymieniany jest już w 1854 r., choć nie ma pewności, że chodzi o browar von Roya. W XIX w. braniewski rynek piwny zdominowany był przez duże i nowoczesne browary wytwarzające popularne wówczas piwo ciemne.

pocztówka z końca XIX w. z browarem od strony Pasłęki z datą z 1903 r.  W źródłach w 1854 r. wymieniany jest browar Brauerei Carl Mückenberger, a być może do spółki między von Royem i zięciem doszło później, gdyż wymieniany jest też w latach 1865-1868 browar Brauerei Roy & Mückenberger. Browar jest jednym z pierwszych „bawarskich” browarów we wschodnich Niemczech, który był stale rozbudowywany i unowocześniany, a przede wszystkim wprowadzono na dużą skalę produkcję piwa dolnej fermentacji według bawarskiej metody warzenia. Dzięki przedsiębiorczości duetu Roy i Mückenberger, nowe piwo dem dunklen Braunsberger, czyli „braniewskie ciemne” zyskało dobrą reputację, a przede wszystkim popularność i powszechną dystrybucję w Prusach Wschodnich i Zachodnich. Przed podjęciem najważniejszej decyzji o przekształceniu firmy w spółkę akcyjną produkcja roczna wynosiła 29 tys. hektolitrów piwa.

Jedna z najstarszych pocztówek w historii. wysłana 6.06.1873 r. do browaru Bergschlößchen Actien w Braunsbergu z prośbą o dostarczenie piwa. Na znaczku można odczytać tylko „Bahnhof”. Adresowana był do browaru Bergschlößchen Actien w Braunsberg Ost. ilustracja przedstawiająca browar Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei po modernizacji z lata 1914-1917 W dniu 11.11.1871 r. Carl Mückenberger przekształca dotychczasowy prywatny browar w spółkę aukcyjną Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei (BAB), z kapitałem zakładowym 480 tys. marek i zostaje pierwszym dyrektorem. Spółka była notowana na giełdzie w Królewcu, a jej powstanie ogłoszono w gazetach: Berliner Börsen-Zeitung, Königsberger Hartungsche Zeitung i Braunsberger Kreisblatt. Do powodzenia jego działalności oprócz udanego małżeństwa z Marią von Roy, przyczyniło się przede wszystkim osobista pracowitość i przedsiębiorczość. Kolejny sukces odniósł wprowadzając nieznane dotąd piwo pilzneńskie, które zastąpiło ciemne piwo produkowane wcześniej na Warmii. A browar przekształcił w jedną z najważniejszych firm w Prusach Wschodnich. Dzięki doskonałemu zarządzaniu przez Mückenbergera firma stale się rozwijała ciesząc też akcjonariuszy, gdyż w ciągu 25 lat wypłacono im ok. 538% dywidendy, z czego 50% przypadło właśnie na „srebrny” jubileusz. Produkcja piwa w tym czasie wzrosła do 53 tys. hl.

etykiety z browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei Braniewski browar przedkładał klientom zróżnicowaną ofertę, gdyż produkowano w nim piwa górnej i dolnej fermentacji. Były to piwa jasne i ciemne, słynne sezonowe piwa „marcowe”, porter oraz mocne koźlaki i słodowo-karmelowe, i tzw. „Mumme”. Na początku XX w. były to słynne na Warmii, ale i w całych Niemczech pilznery i piwa pszeniczne.

tabliczka z reklamą browaru, która znajduje się w Muzeum Ziemi Braniewskiej  W 1882 r. dzięki popularności ciemnego bawarskiego i jasnego pilzneńskiego piwa, browar Bergschlößchen zyskał nowy „przyczółek”, gdy zakupiono nieruchomości w Królewcu przy Schanzengasse a później na przedmieściu przy Langgasse. Za popularnością szły wyróżnienia, w postaci nagród podczas wystaw w Braniewie w 1880 r., Gdańsku w 1883 r. i Królewcu w 1887 r. i wreszcie przyznanie złotego medalu podczas dużej wystawy handlowej w Królewcu w 1895 r. Zakład był stale modernizowany technicznie przez wprowadzanie najnowocześniejszych rozwiązań. W latach 1895-1896 do sztucznego chłodzenia wprowadzono w piwnicach fermentacyjnych i leżakowych, nie będące wówczas powszechnie stosowane maszyny chłodnicze. Kilka lat po wybudowaniu dużej nowoczesnej słodowni zainstalowano własną instalację elektryczną.

POCZTÓWKI Z BROWAREM

pocztówka z początku XX w. z browarem od strony Pasłękipocztówka z początku XX w. z browarem od strony Pasłękipocztówka z początku XX w. z browarem od strony Pasłękipocztówka z browarem Brauerei Bergschlösschen z 1918 r. pocztówka z browarem widzianym z terenu obecnego PKS. Udostępnił Jarosław Wójciński

Konkurencja innych browarów w Braniewie

W pierwszej połowie XIX w. między kościołem św. Katarzyny a zamkiem biskupim działał browar i gorzelnia  W połowie XIX w. Braniewie funkcjonowało co najmniej kilka browarów, w tym Brauerei Hermann Pfuhl (1815-1855), który należał kupca Hermanna Pfaula i znajdował się na Starym Mieście na ul. Katedralnej obok kościoła św. Katarzyny. Oprócz browaru miał, słodownię i gorzelnię, które zanieczyszczały teren przykościelny i fosę. W latach 1818-1843 po założeniu chlewni między zamkiem a kościołem Pfuhl był w długotrwałym sporze z kolejnymi proboszczami.

 

Browar „Viereinsbrauerei Braunsberg” znajdował się po drugiej stronie Pasłęki w latach 1905-1920 obecnej ul. PrzemysłowejBrowar „Viereinsbrauerei Braunsberg” nazywany był też browarem „Siedmiu Braci“ Inne ówczesne browary to: Brauerei F.B. Quednan (1855) i Brauerei Joseph Scarowski (1855). W drugiej połowie XIX w. konkurencję próbowały stworzyć kolejne browary: Brauerei Preischoff (1878), Brauerei J.W. Pfaul & Co (1880), która to firma była w 1865 r. wśród siedmiu dzierżawców Wielkiego Młyna Miejskiego, Brauerei Carl Balau (1890-1903), który produkował piwa ciemne i pszeniczne (mieścił się na ul. Przemysłowej) oraz Brauerei August Müller (1894) – wszystkie konkurowały z potentatem bez powodzenia.Najbardziej znanym po Bergschlößchen browarem w Braniewie, który na początku XX w. próbował być dla niego konkurencją, był znajdujący się przy ulicy Logenstraße (ob. Przemysłowa) browar Vereinsbierbrauerei Braunsberg, nazywany też od liczby udziałowców browarem Siedmiu Braci (Siebenbrüder-Brauerei). Był to niewielki otynkowany budynek, jednokondygnacyjny z wysokim poddaszem i dużym kominem. Z biegiem lat zmieniał swoją strukturę i nazwę, bowiem w 1905 r. był to Vereinsbierbrauerei Ferdinand Draeger & Co, do 1910 r. Vereinsbrauerei Braunsberg i wreszcie do 1919 r. Vereinsbrauerei Braunsberg GmBH. Browar, mimo że rozwijał się początkowo dobrze to nie wytrzymał konkurencji dużego Bergschlößchen i wkrótce zbankrutował. Jednak do jego upadku przyczyniła się I wojna światowa, powołanie do wojska głównego piwowara oraz inne bliżej nieznane problemy, które spowodowały, że w 1914 r. browar został zamknięty. Wiosną 1919 r. obiekt kupił Wilhelm Freiberg, który na tym miejscu już w 1920 r. założył garbarnię.

 

pocztówka z końca XIX w. z browarem od strony Pasłęki Wydany w 1880 r. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wspomina, że w Braniewie działa browar parowy jako spółka akcyjna. Braniewski browar był pod koniec XIX w. znacznie większy od browaru Waldschlösschen Brauerei w Olsztynie, gdzie warzono niespełna 12 tys. hektolitrów rocznie, podczas gdy w Braniewie w latach 1890-1893 aż 35-40 tys. hektolitrów. W Prusach Wschodnich więcej produkował jedynie browar Ponarth z Królewca, w którym wytwarzano 100 tys. hektolitrów. Większy był także Brauerei Englisch Brunnen z Elbląga, ale to już Prusy Zachodnie. Maszyny parowe wykorzystywano prawie od początku, ale kolejna została sprowadzona w 1896 r. z firmy Maschinenfabrik Augsburg AG.

honorowy dyplom przyznany w 1879 r. przez władze miasta Jacobowi von Roy z okazji jubileuszu 50-lecia nadania prawa miejskiego Sam Jacob von Roy zapewne z ulgą oddał zarząd zięciowi, ale na pewno pozostawał aktywnym człowiekiem. Wybudował okazałą dwupiętrową kamienicę przy Marktstraße (ob. ul. Kościuszki), naprzeciw nowomiejskiego ratusza i obok hotelu Rheinischer Hof. Z tylnych okien domu widoczna była jego gorzelnia. W dniu 29.05.1879 r. miasto urządziło mu uroczysty jubileusz 50-lecia obywatelstwa Braniewa, wręczając okazjonalny dyplom z herbem Braniewa i wizerunkiem ratusza oraz herbem rodziny von Roy-Wierzbiczany. Dyplom ten znalazł się w posiadaniu jego prawnuka, historyka sztuki Rodericha von Roy. Wspierał też ewangelickie instytucje religijne i charytatywne w Braniewie. Zmarł w dniu 22.01.1885 r. w Braniewie.

autograf Jacoba von Roy z 1877 r.  Ciekawostką jest fakt, że w dniu 23.11.1885 r. do komisji ds. petycji Sejmu Rzeszy (Die Kommission für die Petitionen, Der Reichstag) wpłynęła petycja w sprawie podatku piwnego (Brau-Steuer) podpisana przez kupca Jacoba von Roy z Braniewa. Ponieważ wpłynęła długo po jego śmierci być może została wysłana przez rodzinę, ale na pewno świadczy o aktywności jej autora nawet u schyłku życia.  

dwór w Wackern (Jelanowka) zakupiony przez Mückenbergera w 1880 r. Własność był w posiadaniu rodziny do 1945 r.  Karl Mückenberger niedługo po 25-leciu browaru w dniu 1.04.1898 r. przeszedł na zasłużoną emeryturę, ale dalej pracował jako czynny członek rady nadzorczej aż do śmierci w 1901 r. Za zasługi dla miasta otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Braniewa. W 1880 r. kupił folwark Wackern (obecnie Elanowka) w powiecie Pruska Iława z 800 hektarami ziemi, który pozostał własnością rodziny do 1945 r. Pod koniec życia przeniósł się do Królewca i tam zmarł w dniu 23.02.1901 r., zaś wcześniej, bo w dniu 25.09.1898 r. również w Królewcu zmarła jego żona Maria. 

 

pocztówka z początku XX w. z browarem od strony PasłękiMückenberger Carl August (1830-1901) - dyrektor browaru, honorowy obywatel miasta, radny miejski. Do Braniewa przybył jako cieśla zatrudniony przy budowie linii kolejowej. W 1850 ożenił się z córką Jacoba van Roya Marią. Wyjechał do Monachium by uczyć się tam nowoczesnego piwowarstwa. Jako właściciel browaru wymieniany już w 1854. Dnia 11.11.1871 przekształcił braniewski browar w spółkę akcyjną „Bergschlößchen-Aktien-Brauerei”. W 1880 kupił 800-hektarowy folwark Wackern w powiecie Pruska Iława. Pod koniec życia przeniósł się do Królewca. Krótko po jego śmierci 26.11.1901 odsłonięty został pomnik ku jego czci. Monument ufundowała dyrekcja i robotnicy zakładu. Obecnie znajduje się na terenie Szkoły Podstawowej Nr 3 w Braniewie Wspaniałe sukcesy, jakie Karl Mückenberger osiągnął dzięki nieprzerwanej i wzorowej pracy, zawdzięczał również rozumieniu problemów społecznych, które wówczas nie były powszechnie dostrzegane przez przedsiębiorców. Założył własną zakładową kasę chorych, która znacznie wykraczała poza świadczenia wskazane przez przepisy, a także utworzył fundusz zapomogowy. Zyskał wielki szacunek swoich pracowników do tego stopnia, że tuż po śmierci Mückenbergeraw dniu 26.09.1901 r. ku jego czci odsłonięty został blisko 2-metrowy obelisk z czerwonego marmuru. Monument ufundowała dyrekcja i robotnicy zakładu. Dziś obelisk, odnaleziony w 2003 r., stoi na terenie Szkoły Podstawowej nr 3 im. Senatu RP w Braniewie. Nie jest jednak tajemnicą, że władze miasta we współpracy obecnym kierownictwem browaru Van Pur S.A. oraz Towarzystwem Miłośników Braniewa planują jego przeniesienie na bardziej adekwatne miejsce, a mianowicie w pobliże bramy wjazdowej do braniewskiego browaru przy ul. Morskiej. Wieść gminna niesie, że kamień znajdował się długi czas po wojnie na terenie zakładu i w latach 90. XX w. został przywłaszczony przez kogoś z kierownictwa ówczesnego browaru EB. Dopiero nagłośnienie tematu spowodowało, że pomnik „odnalazł się” na terenie Elbląga. Podobno też był znacznie większy, stąd podejrzenie, że trafił w ręce kamieniarza, ale na szczęście uniknął całkowitej zagłady.

Dalsze losy browaru

pocztówka z końca XIX w. z browarem od strony Pasłękidwie etykiety i podstwaka browaru etykiety z browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei W dniu 1.04.1898 r. kierownictwo firmy objął dyrektor Fritz Neumeister. Przejął on dobrze prosperującą firmę, która stabilnie się rozwijała, by do 1913 r. osiągnąć wzrost sprzedaży do ok. 84 tys. hl piwa. Akcjonariuszom wypłacano dywidendy i choć w 1905 r. kapitał zakładowy zwiększono z 480 tys. do 800 tys. marek, to wypłacono kolejne w wysokości 415 %. Tak więc w ciągu 50 lat istnienia spółki akcyjnej dywidenda wyniosła łącznie 955 %. W latach 1903-1908 warzono 56-75 tys. hektolitrów rozlewanego do beczek i butelek. Browar po rozbudowie i modernizacji przeprowadzonej w 1913 r. został jednym z najnowocześniejszych browarów na niemieckim Wschodzie. Znak firmowy browaru, tj. logo z charakterystycznymi pierwszymi literami nazwy browaru „BAB” wpisanymi w trójkąt - został zastrzeżony w 1915 r. Po wschodniej stronie obecnej ulicy Olsztyńskiej (Mehlsackerstraße) przed I wojną światową znajdowały się dwa stawy (pozostałości są w tym miejscu do dziś) należące do browaru Bergschlößchen, skąd czerpano lód na potrzeby zakładu. Na początku XX w. parowiec z Braniewa dwa razy w tygodniu kursował do Królewca przewożąc, oprócz innych towarów piwo z browarów Bergschlößchen i Vereinsbrauerei.

Browar „Viereinsbrauerei Braunsberg” został sprzedany w 1919 r. a na jego miejscu powstała garbarniapierścień do beczki po piwie z browaru Bürgerliches Brauhaus, założonego w Królewcu w 1912 r., który nie przetrwał kryzysu gospodarczego po I wojnie światowej i przestał istnieć do 1920 r.Browar „Bürgerliches Brauhaus“ na Unterhabergerg w Królewcu zdjęcie 1897-1899. W latach 1911-1918 należał do braniewskiego browaru W 1900 r. wydzierżawiono dawny browar Brauerei Carl Balau na ul. Przemysłowej i przez kilka lat produkowano w nim piwo brązowe, karmelowe słodowe, Mumme i pszeniczne Champagner-Weißbier. Z kolei wraz z rosnącą sprzedażą piwa w Królewcu działka na podmiejskiej Langgasse okazała się zbyt mała i nieprzydatna dla transportu ciężarowego między browarem w Braniewie a własnością w Królewcu, dlatego w 1912 r. majątek został sprzedany. Wcześniej, bo w 1911 r. zakupiono browar Bürgerliches Brauhaus AG w Królewcu, w dzielnicach Unterhaberberg i Oberhaberberg, Niestety wojna również przeszkodziła w pomyślnym rozwoju królewieckiego interesu, ponieważ ograniczenia w dostawach i transporcie oznaczały, konieczność zamknięcia zakładu. Ostatecznie z tych i innych powodów nieruchomość na Haberbergu została sprzedana w 1918.

 Modernizacja browaru w latach 1914-1917

etykiety z zamiejscowych placówek browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei w Malborku i Dobrym Mieścieilustracja przedstawiająca browar Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei po modernizacji z lata 1914-1917 Już w 1913 r. zakład Bergeschlößshen osiągnął granicę swoich możliwości, tak że przy dobrych perspektywach dalszego wzrostu sprzedaży, musiał stawić czoła planom poważnej rozbudowy systemów mechanicznych, które mimo, że stale rozbudowywane i modernizowane, stały się niewystarczające. Wybuch I wojny światowej początkowo spowodował zaniechanie realizacji planów modernizacyjnych, ale w 1916 r. po klęsce Rosji na froncie wschodnim, pojawiły się sprzyjające okoliczności do realizacji planów. Rozpoczęto rozbudowę browaru na dużą skalę.

maszynownia i słodownia, w 1930 r. Przy wsparciu instytutu naukowo-dydaktycznego w Berlinie i uznanych ekspertów na początek powstały projekty dużej kotłowni z 3 kotłami, każdy o powierzchni grzewczej 130 m² z nowoczesnymi urządzeniami. Wybudowano bardzo wydajny komin o wysokości 55 m. Budowę ukończono i oddano do użytku w 1917 r. W planowanym okresie budowy 1916/1917 pomyślnie zakończyła się również modernizacja słodowni z instalacją pneumatyczną. Wcześniej, bo w 1914 r. zbudowano nowoczesną mechaniczną bednarnię wytwarzającą beczki transportowe na potrzeby zakładu, a piwnice fermentacyjno-leżakowe wyposażono w nowoczesne aluminiowe kadzie i zbiorniki.

kolejno maszynownia, słodownia i kotłownia w środku w 1930 r.  Zbudowano nowe budynki dla nowego dużego systemu maszyn parowych (jedna o mocy 400 KM i jedna o mocy 75 KM). W dniu 16.06.1916 r. zamówiono maszyną parową typu LT 9 z Maschinenfabrik Augsburg-Nürnberg AG, Werk Nürnberg (dziś znana z produkcji ciężarówek MAN) o mocy nominalnej 400 KM i maks. 530 KM. Zamontowano ją w 1917 r. Budynki wyposażono w maszyny chłodnicze, instalację elektryczną 2400 amperów, powstała warzelnia o pojemności 70 cetnarów z filtrem zaciernym, zamontowano duże zbiorniki wodne. Mimo wszystkich trudności w ostatnich dwóch latach wojny, budowę prowadzono po rozsądnych jeszcze pokojowych cenach zgodnie z zawartą umową. Jednak potem niekorzystny dla Niemiec wynik wojny ze wszystkimi konsekwencjami, znacznie opóźniły realizację. 

zabudowania browaru w 1930 r. Zakład był już wówczas nowoczesnym kompleksem wielofunkcyjnych budynków, gdyż miał słodownię, warzelnię, maszynownię z 2 maszynami parowymi, lodownię i bednarnię. Powstał też wydział wyposażony w najnowocześniejsze maszyny i urządzenia do produkcji nowych napojów bezalkoholowych, wody mineralnej i lemoniady. Na 46 akrach żyznych łąk zbierano siano dla zakładowych koni, co uniezależniało browar od zakupu paszy z zewnątrz.

słodownia wewnątrz w 1930 r.  Należy nadmienić, że w latach 1871-1921 w wyniku zakupów kilku sąsiednich nieruchomości znacznie wzrosła wielkość zakładu a ujednolicenie terenu uzyskano poprzez zakup dróg publicznych biegnących przez browar. Na terenie browaru znalazły się większy i mniejszy budynek mieszkalny, w którym znalazły się biura i apartamenty dla kierownictwa. Browar miał również budynek mieszkalny przy Gartenstrasse 22, gdzie zlokalizowano dom robotniczy z mieszkaniami dla 5 pracowników. Powierzchnia mieszkalna budynku wynosiła 183 m².  

reklama z 1931 r. wymieniając produkowane rodzaje piwareklama składu piwa browaru Braniewo w ówczesnym Heiligenbeilreklama z Bydgoszczy (Bromberg) Jak wspomniano niekorzystny wpływ na stan browaru miała I wojna światowa, gdy wystąpiły problemy z surowcem oraz brak fachowców i pracowników, których powołano do wojska. Traktat Wersalski i zmiana granic spowodowała utratę rynków w Prusach Zachodnich. Spadła oczywiście produkcja, a spadająca sprzedaż uniemożliwiała wypłatę dywidend. 

 

 

akcje o wartości 200 marek Rzeszy browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei wydane w 1929 r.  podstawki z browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei W 1921 r. koncern Rückforth, przejął ponad połowę kapitału zakładowego braniewskiego browaru. W dniu 23.02.1927 r. browar Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei wszedł w skład szczecińskiej koncernu Rückforth, do której weszły też królewieckie browary Ponarth i Schönbusch oraz browary Bürgerliches Brauhaus z Insterburga i Tylsiter Actien-Brauerei z Tylży. Dzięki wzrostowi produkcji, po dłuższej przerwie wypłacono dywidendę za rok obrotowy 1928-1929. Browar jako spółka akcyjna oprócz giełdy królewieckiej, od 1935 r. notowany był na giełdzie w Berlinie.

 Nadzór nad spółką BAB

Carl Busch z Braniewa - dyrektor browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei w Braniewie w latach 1927-1930 Gustaw Janzon ze Szczecina - członek zarządu (drektor) browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei w Braniewie w latach 1927-1930 William Krueger przewodniczący rady nadzorczej browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei w Braniewie w latach 1904-1927, członek od 1895 r.Ernst Gosse (1880-1945) członek rady nadzorczej browaru – adwokat i notariusz czynny w Braniewie, ok. 1930-45. Posiadał kamienicę przy ob. Pl. Wolności (dziś nieistniejącą). W 1930 był przewodniczącym braniewskiego oddziału Zw. Ochrony Wierzycieli Hipotecznych i Właścicieli Oszczędności oraz prezesem Tow. Kasyna. Przewodniczył wtedy też klubowi kręglowemu „Mittwoch”. Odejście dwóch założycieli nie przerwało rozwoju browaru. Miał on szeroką ofertę, gdyż wytwarzano tu: piwa jasne, ciemne, słodowe, pszeniczne i słodowo-karmelowe a ponadto produkowano też wodę sodową i lemoniadę. Sprzedawano również nadwyżki słodu. Kilkukrotnie zwiększano kapitał zakładowy spółki, który pierwotnie wynosił 480 tys. marek. W dniu 11.11.1904 r. zwiększono o 320 tys. marek. Zaś po zawirowaniach I wojny w dniu 17.05.1921 r. o 200 tys. marek i podczas hiperinflacji w dniu 29.05.1922 r. o 2 mln marek papierowych. Kapitał wzrósł wówczas do 3 mln tzw. marek papierowych, które po reformie walutowej z lat 1923-1924 przeliczono na 600 tys. marek Rzeszy. Nad działalnością spółki czuwała rada nadzorcza, a do jej wybitnych członków należał współzałożyciel i wieloletni przewodniczący rady, radca prawny von Massenbach, który mieszkał przy Langgasse 35. Pełnił funkcję przewodniczącego do 1898 r., a członka rady do 1902 r. Jego następcą z został będący członkiem rady od 1893 r. A. Hermenau z Królewca, jednak zmarł w styczniu 1903 r. Kolejnym przewodniczącym został członek rady od 1890 r. bankier R. Cohn, który zmarł w lipcu 1904 r. Kolejnym przewodniczącym rady nadzorczej został William Krueger z Królewca będący jej członkiem od 1895 r. Zmiany we władzach nastąpiły w 1927 r. po wejściu w skład szczecińskiego koncernu Rückforth. Wówczas długoletni dyrektor i członek zarządu Fritz Neumeister przeszedł na emeryturę, a nowy zarząd tworzyli Carl Busch z Braniewa i Gustav Janzon z Królewca. Rada nadzorcza po ustąpieniu Williama Kruegera miała następujący skład: przewodniczący Hermann Röder z Królewca, wiceprzewodniczący Ernst Gosse (1880-1945) adwokat i notariusz z Braniewa, właściciel nieistniejącej kamienicy przy Pl. Wolności, członkowie – William Krueger z Królewca oraz „silna” grupa za Szczecina - radca handlowy Rudolf Müller, generalny dyrektor Johannes Bundsuß i fabrykant Carl Müller.

Zamiast epilogu….

schody nad Pasłęką przetrwały do dziś. ok. 1935-1940 i 2022 r.etykiety z browaru Bergschlößchen-Aktien-Bier-Brauerei Wybuch II wojny światowej nie przerwał produkcji. Browar stale pracował, i mimo że część pracowników został wcielona do wojska, to jednak produkcja na poziomie 50 tys. hektolitrów trwała do końca 1944 r. Ostatnim dyrektorem w latach 1930-1945 był Hans-Georg Koschnik (1880-1956). W 1943 r. browar BAB zajmował powierzchnię 27239 m², w tym budynki 9390 m². W skład wchodziły: maszynownia, suszarnia, silos, warzelnia o pojemności 70 cetnarów, budynek rozlewni i spedycji, chłodnia, warsztat, suszarnia młóta, budynek wytwórni drożdży, 19 piwnic ze zbiornikami i beczkami do leżakowania, 2 lodownie, kotłownia, wytwórnia wody mineralnej, bednarnia, wiata powozowa, garaże, stolarnia, kuźnia i kilka pomieszczeń magazynowych. W skład wyposażenia technicznego wchodziły: maszyna parowa o mocy 500 KM, generator prądu (dynamo) o mocy 200 kW, rezerwowy agregat prądotwórczy z silnikiem 75 KM o mocy 50 kW, agregat 3-fazowy o mocy 35 KW, akumulatory o mocy 43 kW, 2 sprężarki o wydajności 200.000 godz. pracy wytwarzające w ciągu doby 5 cetnarów lodu, 4 studnie głębinowe o wydajności 15 m³/godz., system filtrów, 3 kotły płomienicowe po 120 m² i jeden przegrzewacz o pow. 50 m², suszarnia drożdży. Zakład dysponował własnym transportem, miał bowiem 6 ciężarówek z przyczepami,14 koni z 8 zaprzęgami. Przed II wojną światową w browarze zatrudnionych było 110 pracowników. W skład majątku wchodziła nieruchomość zakładowa w Pillau (Bałtijsk) o pow. 413 m², w tym budynki 228 m².

zdjęcie browaru z lat 70. XX w. po wznowieniu produkcji Podczas działań wojennych w 1945 r. browar został uszkodzony i przez kilkanaście lat nie był używany, ale tuż po wojnie z braku żywności mieszkańcom przydzielano „deputat” w postaci piwa w butelkach. W takim razie musiały przetrwać duże zapasy piwa i jakimś „cudem” nie zostały przejęte przez sowietów, albo chodziło o rozlewane po 1946 r. piwo z Elbląga. W dniu 26.09.1949 r. na mocy Orzeczenia nr 4 Ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego - browar w Braniewie został przejęty na własność państwa. Zakład odbudowano i uruchomiono dopiero w latach 1962-1965, ale jego powojenne losy to już zupełnie inna historia…

Źródła: C. Roy-Quadendorf. Familie des Peter von Roy, Neugarten bei Danzig 6. Dezember 1698. Oppeln 1916.;H. Stolzmann. Wir Jungen von der Passarge. Das Ostpreußenblatt. Hamburg 16.02.1957.; Der Stein für Mückenberger. Mitteilungsblatt der deutschen Gesellschaften in Ermland und Masuren, nr 12 (304). Olsztyn-Allenstein 2020.; H. Meyer. Erinnerungen an meine Kindheit in Braunsberg Marta (geborene) Mückenberger. Heimatbrief für den Kreis Braunsberg nr 18. Münster 2004.; www.polbeerlabels.plwww.plopsite.dewww.albert-gieseler.dewww.genealogie-tagebuch.dewww.bierdeckel-der-ostgebiete.hpage.comwww.birofilia.orgwww.encyklopedia.warmia.mazury.plwww.browarkormoran.plwww.mennonitegenealogy.comwww.ancestry.com  Facebook: Braunsberg – Braniewo w opisie i fotografii, Braniewo w fotografii.

 

.