STRUBINY - HISTORIA MIEJSCOWOŚCI

 Niewielka, leżąca na uboczu miejscowość w gminie Braniewo, o której potwierdzone informacje przypadają na połowę XV w. Przynależała do natangijskiej części obecnej gminy Braniewo a przed wojną do powiatu Heiligenbeil. Przez wieki znajdował się tam dwór szlachecki, będący też majątkiem przynależnym do posiadłości Lipowina. Niestety po dawnej świetności Strubin nie ma już żadnego śladu.

 Niestety niewiele wiadomo o założeniu Strauben, ale prawdopodobnie istniała już ok. 1374 r. nosząc nazwę od właściciela o nazwisku Strube. Być może nazwa ma pochodzenie pruskie od słowa: strāuwa, czyli prąd, nurt. Polska nazwa Strubiny jest przekształceniem niemieckiej nazwy przedwojennej.W sposób udokumentowany miejscowość pojawia się w jednak w dniu 4.02.1449 r., gdy zawarto ugodę między Anną, wdową po Hartwigu Strauwe (Straube) i ich synami Nicklasem, Christofferem, Thomasem i Casparem dotyczącą dworu Strauben w komturstwie Bałga i dworu Narusa (Narz) w komturstwie elbląskim. Majątek w Strubinach miał pierwotnie 7 a później 10 łanów. Jak cały region wieś ucierpiała podczas wojny trzynastoletniej 1454-1466, ale w przeciwieństwie do dziesiątek innych wsi miała spadkobiercę. Z braci nazywanych też Stowe lub Strauben wojnę przeżył tylko Caspar, który poślubił spadkobierczynię wielkiego majątku Trinkheim (ros. Wysokoje) z litewskiego rodu Surwiłło (Sirwille) a w wyniku umowy spadkowej porzuca rodzinny dwór Strauben, aby zachować cenniejsze dziedzictwo żony.

 Dowodem jest zawarta w dniu 18.11.1473 r. umowa pomiędzy Leenhartem vom Lauthe i Casparem Strowbenn dotycząca posiadłości Trinkheim, Modlau, Thomasdorf i Steenburg (Steinbeck) z jednej strony oraz Strowbenhofen (Strauben) i Naartcz (Narusa) z drugiej. Świadkami umowy byli: Matthias Vogel proboszcz w Tolkowca, Hans Haghenn z Kiersztanowa (Kirstensdorf) i Leonhard von Demuth. Można więc założyć, że Strubiny przeszły we władanie rodu von der Laute, von der Lauten, z którego wywodzi się znamienity ród von Preuck (Preuke, Proyke, Preik, Proeck, Pröck), zasłużony w dziejach Warmii i Braniewa.

 W 1539 r. w Strubinach mieszkał Paul von Preuck (von der Lauten), który był żonaty z Gertraud von Wilmsdorf. W 1576 r. Strubiny przypadły jego synowi Michaelowi von Preuck (?-1598), który od 1565 r. był burgrabią braniewskim, od 1566 r. marszałkiem dworu biskupa, a w latach 1589-1596 pełnił najwyższą świecką funkcję wójta krajowego biskupstwa warmińskiego. W 1578 r. poślubił Annę Hozjusz, córkę kapitana Jana Hozjusza z Dobrego Miasta, brata biskupa Stanisława Hozjusza. Małżeństwo miało dwoje dzieci: syna Jana (1575-1631) późniejszego kanonika warmińskiego i córkę Annę von Preuck (1583-?), która w 1605 r. poślubiła Johanna Christopha von Podewils i odtąd Strubiny przypadły rodzinie Podewils.

 Von Podewils to pomorski ród szlachecki, której przedstawiciele mieszkali w Polsce i Prusach Książęcych, a później także w Brandenburgii, Meklemburgii, Holsztynie i Danii. Kolejnym dziedzicem był ich syn Georg Siegmund von Podewils, który ożenił się z Anne Elisabeth von Wesebach, a gdy zmarł w 1672 r., jego brat Johann Christoph von Podewils (?-1674) otrzymał Strubiny. W 1668 r. poślubił Johanne Catharina Dorangowska (?-1673) w Tolkowcu (Tolksdorf). Para miała dwoje dzieci: Joachim Friedrich (1669-?) i Anna Elisabeth (1671-?). Ok. 1908 r. niedaleko dworu, podczas wycinki starych drzew znaleziono pozostałości starego muru, który prawdopodobnie pochodził z kaplicy zbudowanej w tym miejscu w czasach rodu von Podewils w XVII w. Spoczywała w niej większość członków rodziny właścicieli.

 Ponieważ jednak Johann Christoph von Podewils zmarł już w 1674 r., majątek przypadł jego matce Anne Elisabeth von Podewils, która w dniu 22.04.1677 r. sprzedała 10-łanową posiadłość za 11500 marek Albrechtowi von Kalnein (1611-1683), dziedzicznemu panu Lipowiny (Lindenau). W dniu 15.02.1681 r. Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm (1620-1688) potwierdził własność majątku Albrechtowi von Kalnein, a w dniu 9/19.10.1690 r. przepis został zmieniony na chełmiński majątek szlachecki. W 1717 r. król Prus Fryderyk Wilhelm I zmienił status Strubin na majątek alodialny. 

 Od 1677 r. Strubiny należały jako majątek przynależny przez kolejne 172 lata do posiadłości Lipowina. Dlatego kolejni właściciele byli w istocie właścicielami wielkiego majątku Lipowina, w raz z kilkoma innymi wsiami i majatkami.  Albrecht von Kalnein w swoim czasie był uważany za jednego z najbardziej wpływowych ludzi w Prusach Książęcych. Jego żoną była baronowa Anna Maria von Creutzen (1620-1662). Niestety ich syn i następca Johann Albrecht von Kalnein (1647-1729) nie miał spadkobierców. W 1704 r. najmłodsza wnuczka Anna Catharina von Kalnein (1682-1719) wzięła ślub z ppłk Joachimem Melchiorem von Bredow (1677-1731), ale ponieważ ich syn Joachim Heinrich von Bredow (1708-1730) przedwcześnie zmarł, stąd ponownie nie było spadkobiercy. Dlatego Johann Heinrich I von Bredow (1676-1739) brat Joachima Melchiora, w 1739 r. sprzedał prawa spadkowe dla Fryderyka Leopolda von Geßler (1688-1762) a on odsprzedał w dniu 19.02.1739 r. swojemu szwagrowi Albrechtowi Siegmundowi hrabiemu Seegut-Stanisławskiemu (1688-1768).

  W 1737 r. Albrecht Siegmund poślubił Luise Albertine księżnę von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck (1694-1773). Po śmierci von Seegut-Stanisławskiego w 1768 r. i jego żony Luise Albertiny w 1773 r., ponieważ nie mieli dzieci majątek Lipowina z przynależnościami, przeszedł na własność brata księżnej generała Karla Ludwiga księcia von Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck (1690-1774), który ożenił się z Anną Karoliną Orzelską (1707-1769). Ponieważ jednak zmarł bezpotomnie, ostatecznie spadkobiercą Lipowiny i Strubin w 1775 r. został Friedrich Karl Ludwig Schleswig-Holstein-Sonderburg-Beck (1757-1816), prabratanek księżny Luise Albertiny. W 1780 r. poślubił hrabinę Friederike Amalie von Schlieben (1757-1827). Książę von Friedrich Karl wniósł wiele do Lipowiny i okolic.

 Jedyny syn Friedrich Wilhelm (1785-1831), późniejszy książę i założyciel młodszej gałęzi rodu, w dniu 16.03.1816 r. odziedziczył tytuł i majątek po ojcu, a od 1825 r.  został księciem Glücksburga i wówczas zmienił tytuł na księcia Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. Chociaż książę Friedrich Karl Ludwig był zaangażowany w rolnictwo i otwarty na innowacje, jego posiadłości Lipowina i Strubiny napotkały trudności gospodarcze w wyniku strat spowodowanych epoką napoleońską 1806-1813 a to przez stacjonowanie licznych francuskich, pruskich i rosyjskich jednostek wojskowych, które przyczyniły się do zubożenia lub upadku wielu majątków.

 Strauben po raz pierwszy pojawia się na mapie z lat 1796-1802 autorstwa pruskiego kartografa Friedricha Leopolda von Schroetter (1743-1815) w Atlasie prowincji Prus Wschodnich, Litwy i Prus Zachodnich. Kolejne mapy ze Strubinami pochodzą z połowy XIX w.   

 Po śmierci Friedricha Karla Ludwiga ze względów ekonomicznych dobra musiały zostać po 4-letniej administracji sprzedane na aukcji w 1820 r. Nabywcą był płk Heinrich Gideon von Wolki (1774-1852). W 1835 r. dobra odkupił właściciel Ławek, hrabia Karl Friedrich Aleksander zu Dohna-Lauck (1799-1873) i to podobno on zbudował lub wykorzystywał dwór w Strubinach jako domek myśliwski.

 W dniu 24.06.1849 r. zdecydował się sprzedać posiadłość za 17 tys. talarów braniewskiemu poczmistrzowi Gottliebowi Ferdinandowi Thiel (1792-1854). W 1818 r. Thiel poślubił Caroline Wilhelmine Zarniko (1803-1887) w Braniewie. Ponieważ nadal mieszkał i pracował w Braniewie, w 1851 r. przekazał majątek swojemu synowi Hermannowi Thiel (1822-1894), który w 1850 r. w Braniewie ożenił się z pochodzącą Mehlauken (ros. Zalesiee) Idą z domu Thiel (1833-1920). Para zamieszkała w Strubinach.

 Pochodząca z natangijskiej miejscowości Paplauken rodzina Thiel pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1643 r. W 1650 r. wymienia swoją posiadłość chełmińską na posiadłość w pobliskim Newecken, którą nazywają własną do 1759 r. Przez kilka dziesięcioleci mieszkali jako kolmerzy w Młotecznie (Hammersdorf), Rauschnick oraz Strubinach, ale główną siedzibą było Braniewo. Obecnie dawne wsie Paplauken, Newecken i Rauschnick to jedna miejscowość Timirjasewo. Twórcą „potęgi” tej rodziny był Gottlieb Thiel, ojciec Gottlieba Ferdinanda, który w 1774 r. ożenił się z Anne Sophie Wichert, dzięki której objął majątek Młoteczno, był posiadaczem kilku nieruchomości w Braniewie i prowadził dochodowy urząd pocztowy w mieście. Siedziba poczty w Braniewie od 1816 r. znajduje się w tym samym miejscu do dziś.

 W 1820 r. Strubiny były folwarkiem szlacheckim zamieszkiwanym przez 31 osób, podległy pod urząd gminy i parafię ewangelicką w Lipowinie. W 1861 r. w 3 budynkach mieszkało 59 osób. W 1871 r. dobra w Strubinach miały 765 morg powierzchni, w tym 442 pól uprawnych, 137 łąk, 40 pastwisk i 146 lasów. W 1879 r. do majątku przynależało 199 hektarów ziemi. W 1885 r. miejscowość zamieszkiwały 53 osoby, podlegała pod urząd stanu cywilnego w Lipowinie i parafię katolicką w Tolkowcu. Od 11.06.1874 r. w ramach ogólnej reformy administracji w cesarstwie Niemiec powstał okręg urzędowy Lipowina (Amtsbezirks Lindenau) utworzony z gmin wiejskich Wola Lipowska (Landgemeinden Bretlinde) i Kiersy (L. Kirschdorf) oraz folwarków Kokoszewo (Gutsbezirk Henneberg) i Lipowina. W dniu 17.08.1874 r. Strubiny zostają przekształcone w majątek dworski a w dniu 1.01.1883 r. zostają przyłączone do okręgu urzędowego w Lipowinie.

 W dniu 1.02.1886 r. urodzony w Strubinach syn Max Thiel (1851-1901) przejął majątek, który w 1895 r. miał 197 ha powierzchni. Ożenił się w 1891 r. z Emilie Schaumburg (1863-1922) a ślub miał miejsce w Strubinach. To właśnie Max Thiel prawdopodobnie zlecił przebudowę dworu. Dotychczasowy dom był parterowym, otynkowanym budynkiem z czterospadowym dachem, zbudowanym na początku XIX w. Teraz, od strony ogrodu, dobudowano potężną podłużną prostokątną wieżę z platformą i krenelażem. Wieża miała smukłe ostrołukowe okna.

 Po śmierci Maxa w 1901 r., wdowa po nim Emilie Thiel przejęła Strubiny, które prawdopodobnie prowadziła z pomocą zarządców. Panie Emilie umiała stworzyć rodzinną atmosferę, o czym świadczy opis Bożego Narodzenia w 1910 r.: "Jest czwarta po południu. Duże podwójne drzwi z jadalni do holu są otwarte. Dwie duże jodły, mniejsza z pięćdziesięcioma lampkami i ta w holu z dziewięćdziesięcioma, świecą jasno. Świece na żyrandolu płoną, duże lampy parafinowe roztaczają świąteczną, ciepłą jasność. Stoły z prezentami dla około trzydzieściorga dzieci, dla woźnicy, dworzanina, ogrodnika i posłów, kucharki i pokojówek są gotowe od wczoraj. W listopadzie zakupy zostały zrobione w sklepie Gebr. Siebert w Królewcu. Od tygodni zapach domowych pierników i marcepanu unosił się w domu, podsycając oczekiwanie. Pani dworu stoi przez chwilę ze złożonymi rękami, po czym energicznie macha dzwonkiem sań. Na korytarzu, w dużym salonie, w kuchni u Mamsellchen, wszyscy mieszkańcy Strauben zebrali się i teraz napływają do holu. Oczy dzieci rozjaśniają się, kobiety zdejmują chusty, mężczyźni w niedzielnych garniturach odkładają fajki. Pani dworu czyta historię Bożego Narodzenia, a wszyscy słuchają z nabożną uwagą. Kilka kolęd jest śpiewanych wspólnie w blasku płonących światełek na ogromnej jodle, a potem następuje prezentacja. Oczy dzieci rozświetlają świeczki”.

DWOREK W STRUBINACH

 W dniu 26.03.1917 r. Emilie Thiel scedowała własność na swojego syna Georga Thiel (1894-1983). Ok. 1920 r. dom został przebudowany poprzez dodanie stromego piramidowego dachu na wieży i podniesienie całego budynku o jedną pełną kondygnację od strony ogrodu. Nad centralnym ryzalitem, przesuniętym nieco w lewo, znajdował się górny salon z frontonem i herbem rodu Thiel. Dom został pomalowany na jasnożółty kolor, zaś ramy okienne były białe. W 1922 r. Georg Thiel ożenił się z Eva-Malwine Fricke (1902-1990) w Roßla w Harz, z którą miał dzieci: Jutta (1923), Gabriele (1929), Malwine (1933) i Udo (1942), z których wszystkie urodziły się na Strubinach. Atmosferę ponownie oddają wspomnienia świąteczne: "Boże Narodzenie 1922 - Jest znowu Wigilia około godziny czwartej po południu. Minęła wielka wojna i fala wstrząsów w naszej Ojczyźnie. Do Strauben przybył nowy właściciel ziemski. Po raz kolejny dwie duże jodły świeciły jasnym blaskiem świec. Co prawda nie było już tak wiele lampek, a prezenty na stołach nie były już tak obfite jak dwanaście lat temu. Czas i układ zbiorowy zmieniły niektóre rzeczy. To, co się nie zmieniło, to jednak relacja między właścicielem majątku a jego mieszkańcami. Znowu największy stół dla licznych dzieci, a potem stosowne prezenty dla dorosłych. I znowu Pani dworu zakłada ręce, zanim sięgnie po dzwonek sań. Oczy dzieci zapalają się jak co roku. Opowieść bożonarodzeniowa, kolędy [...] wypełniają salę".

 W 1928 r. majątek Strubiny został włączony do gminy wiejskiej Kiersy. I ponownie w Boże Narodzenie w 1934 r.: „Jest 24 grudnia, o czwartej po południu. Falowanie partii politycznych w Prusach Wschodnich nawet Strauben nie pozostawiły bez szwanku. Inflacja się skończyła, ale nie problemy ojczyzny. I znowu były jodły w blasku świateł - znów złożone ręce - błyszczące oczy dzieci - opowieść bożonarodzeniowa - jasełka, których aktorami byli praktykantki gospodarki domowej, dzieci ze wsi i dzieci z domu".

 Gdy wybuchła II wojna światowa zmieniło się wszystko. Mężczyzn powołano do wojska, do pracy sprowadzono Polaków jako przymusowych robotników, którzy wykonywali wszelkie prace w majątku. Pod koniec 1944 r. w majątku Strubiny pojawili się pierwsi uchodźcy, a mieszkańcy oddali wszelkie możliwe do zamieszkania pomieszczenia.  W Wigilię 1944r. „Jak co roku, wielkie jodły stoją w holu i jadalni. Świece ustawiono oszczędnie, stoły z prezentami nie zajmują już tyle miejsca, ale nie zapomniano o żadnym dziecku. Wszyscy zebrali się w holu, ludzie z lokalnej społeczności, polscy pracownicy zagraniczni, uchodźcy i my. Tak wiele osób nigdy wcześniej nie zebrało się w tym miejscu. Stali na schodach i na szczycie galerii. Wiele rąk zostało zaciśniętych, wiele oczu napełniło się łzami, wszystkie serca zostały poruszone. Jak co roku odbyło się przedstawienie jasełkowe, odśpiewano wszystkie kolędy, głos zabrali uchodźcy ze Schloßbergu. Po ogólnej uroczystości bożonarodzeniowej, prezenty zostały przekazane rodzinom, jak co roku. Po raz kolejny śpiewano kolędy przy akompaniamencie mojej mamy na pianinie. Następnie każde dziecko otrzymało swój prezent, najpierw mój młodszy brat, a następnie, zgodnie z wiekiem, my, dzieci. Trudno mi opisać uczucia, które poruszyły nas wszystkich w tę Wigilię. Zmartwienia, udręki i rozmowy dorosłych nie pozostawiły śladu na żadnym z nas”. Wkrótce potem dzieci zostały wysłane do Roßla w górach Harz.

W dniu 7.02.1945 r. pierwsze furmanki transportowe wyruszyły w kierunku Zalewu Wiślanego. „Rodzice musieli zostać, ponieważ nasz ojciec jest zobowiązany do pełnienia funkcji burmistrza. 9 lutego wieczorem przyjeżdża transport ewakuacyjny. Wyjazd następuje 10 lutego krótko przed południem. Szpital wojskowy i jednostka wywiadowcza pozostają w Strauben. Przez Lipowinę docierają do Gronówka. Tam nasz ojciec otrzymuje rozkaz powrotu do posiadłości i utrzymania jej w użytku”. W dniu 12.02.1945 r. Strubiny zostają jednym z głównych punktów zbornych. W dniu 14.02.1945 r. do Strubin wkracza 300 niemieckich żołnierzy i 70 saperów z 480 końmi. W dniu 22.02.1945 r. w Strubinach pojawiają się nowe jednostki Wehrmachtu. W dniu 23.02.1945 r. sowieccy piloci samolotów Ił-2 z 277 dywizji lotnictwa szturmowego meldowali o ogniu przeciwlotniczym w rejonie Strubin i być może tam został trafiony szturmowiec Ił-2, który uszkodzony rozbił się pod Pieniężnem.

 Tego dnia ok. godz. 23 małżeństwo Thiel ucieka wozem, aby wczesnym rankiem przez Heiligenbeil (Mamonowo) i Leisuhnen (Szczukino) docierają do Zalewu. Wszędzie były powozy i wojsko a sowieckie samoloty ostrzeliwały uciekinierów. O północy 23.02.1945 r. docierają do plaży w Łysej Góry (Kahlberg). W tej miejscowości rodzina miała zbudowany w 1936 r. prywatny domek wypoczynkowy, gdzie być może znaleźli chwilowe wytchnienie. Stąd udali się przez mierzeję do wsi Poganice (Poganitz), gdzie pozostaną w dniach 28.02.-1.03.1945 r. W dniu 2.03.1945 r. docierają do wsi Bruskowo Wielkie (Groß Brüskow). Następnego dnia spotykają się z sąsiadem Neumannem z Kiersin, który wyjechał 1 lutego. Mają zakaz przejazdu do 14 marca a następnego dnia pojawiają się pierwsi sowieci! Mężczyźni zostają aresztowani. Informacja: jeśli papiery są dobre, to wypuszczą. Po 3 dniach George Thiel wrócił.

W kolejnych miesiącach małżeństwo Thiel mieszkało wśród Rosjan i Polaków na Środkowym Pomorzu. Dopiero 29.06.1945 r. ruszają w podróż z Bruskowa pociągami przez Koszalin i Stargard do Szczecina, gdzie dotarli 2.07.1945 r. Stamtąd ruszyli pieszo a wszędzie długie kolejki ludzi z różnymi wózkami poruszają się wzdłuż autostrady. Do Berlina-Gesundbrunnen dojechali przez Oranienburg wieczorem 4.07.1945 r. Gdzie można uzyskać pozwolenie na podróż do Rossle am Harz? Kto jest za to odpowiedzialny? W dniu 6.07.1945 r. Thiel udali się do sowieckiej komendantury miasta, gdzie oficer przeczytał list od komendanta z Bruskowa i kazał im czekać. Wykreślił miejsce docelowe Szczecin i zastąpił je Roßla w górach Harz. Rodzina się połączyła.

 Strubiny zostały zdobyte przez sowiecką 51 dywizję strzelecką w dniu 4.03.1945 r., ale już następnego dnia zluzował ją 376 samodzielny batalion saperów z 208 dywizji strzeleckiej. Tuż po wojnie na terenie Strubin znajdowała się zbiorowa mogiła z ciałami 4 sowieckich żołnierzy, z których 3 należących do 376 batalionu zginęło w walce o miejscowość. Wszyscy zostali przeniesieni na Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Braniewie. Dworek wojny nie przetrwał, podobno pocisk bezpośrednio trafił w cysternę, która była ukryta pod podjazdem. Benzyna rozlała się do holu, który był pełen rannych. Prawie wszyscy zginęli. Z tego wynika, że mieścił się tam lazaret a przynajmniej punkt opatrunkowy Wehrmachtu. Według pierwszych polskich mieszkańców Strubin ruiny dworku zostały zniszczone przez wojsko sowieckie. W 1994 r. fundamenty starych filarów i dzikie pnącza, które kiedyś porastały dom, wciąż tam były.

Polska nazwa Strubiny w miejsce niemieckiej Strauben została nadana na mocy Rozporządzenia Ministrów: Ziem Odzyskanych i Administracji Publicznej w dniu 1.10.1948 r. W Strubinach zorganizowano Państwowe Gospodarstwo Rolne, w którym było 100 krów i 177 ha zmelioryzowanych użytków rolnych. Miejscowość należała do gromady Wola Lipowska, a od 1968 r. do gromady Braniewo. Od 1999 r. Strubiny wchodzą w skład sołectwa Lipowina w gminie wiejskiej Braniewo. W 2006 r. w Strubinach mieszkały 33 a w 2022 r. 36 osób. Po 1945 r. wszystkie stare budynki majątku zostały rozebrane. W miejscu dawnego gospodarstwa wybudowano 5 małych nowych budynków mieszkalnych i 2 nowe stodoły.

Źródła: Wagner W.D. Die Güterdes Kreises Heiligenbeil in Ostpreußen. Leer 2005.; Guttzeit E.J. Natangen. Marburg/Lahn 1977.; Guddat W. Die Entstehung und Entwicklung der privaten Grundherrschaften in den Ämtern Brandenburg und Balga (Ostpreußen). Marburg/Lahn 1975.; Olbryś D., Jaroszek W. Historia miejscowości w gminie Braniewo do 1945 r. Braniewo 2023.;

lost-unlos-places.de archivdatenbank.gsta.spk-berlin.de